حقوق دانش آموزان؛ حقوقی که از آن بی خبر هستید!
نظام آموزش و پرورش هر کشور وظیفه دارد که دانش‌آموزان را برای مشارکت و حضور فعال در جامعه و پذیرفتن نقش‌های اجتماعی آماده کند. اما چیزی که در این میان کمتر به آن توجه شده است، اطلاع‌رسانی در مورد حقوقی است که دانش‌آموزان از آن بهره‌مند هستند.
در بسیاری از موارد عدم آگاهی از این حقوق سبب می‌شود که آن ها آسیب ببینند و حق‌شان پایمال شود. آن‌ها باید بدانند که از حقوقی برخوردار هستند که می‌توانند با استفاده از آن‌ها از خود دفاع کنند و به چیزی که شایسته آن هستند، دست یابند. در این مقاله قصد داریم در مورد حقوق دانش آموزان صحبت کنیم. پس تا انتها همراه ما باشید.
آشنایی با منشور حقوق دانش آموزان
براساس منشور ملی دانش‌آموزان، آن‌ها از حق و حقوق قانونی برخوردار هستند. این منشور شامل دانش‌آموزان بین ۶ تا ۲۰ سال است. در ادامه با مفاد این منشور آشنا خواهید شد.
حقوق اساسی دانش‌آموز
حقوق اساسی دانش‌آموزان عبارتند از:
- در بخش اول این منشور ملی بر حق آزادی بیان و عقیده و مصونیت پس از بیان، تاکید می‌شود.
- این منشور براساس کرامت والای شخصیت انسانی، دانش‌آموز را مصون از هرگونه تعرض حیثیتی، روانی و جسمانی می‌داند که باید مورد احترام قرار گیرد.
- در برخورد با دانش‌آموزان باید اصل انصاف و رفتار منصفانه رعایت شود.
- در ماده پایانی این فصل از حقوق دانش‌آموزان، دولت مکلف است که نیازهای دانش‌آموزان بی‌سرپرست و بی‌بضاعت را تامین کند.
در ماده دیگری از این فصل حریم شخصی دانش‌آموز مورد توجه قرار می‌گیرد و خاطرنشان می‌کند که تجسس مکالمات تلفنی و وسایل شخصی دانش‌آموزان مثل کیف یا کمد، بدون هیچ مدرک و دلیلی ممنوع است.
حقوق آموزشی دانش‌آموز
در این بخش از منشور، به حقوق آموزشی دانش‌آموزان پرداخته می‌شود که موارد زیر راشامل می‌شود:
- برای این‌که آموزش و توانمندسازی دانش‌آموزان براساس توانایی‌های جسمی و ذهنی‌شان باشد، لازم است که قبل از ورود به دبستان، تحت سنجش قرار بگیرند.
- دانش‌آموزان باید از مدرسینی که از نظر علمی و اخلاقی، توانمند و برجسته هستند بهره‌مند شوند.
- محیط آموزشی دانش‌آموزان باید با فعالیت‌های آموزشی آن‌ها متناسب باشد. مثلا تعداد دانش‌آموزان هر کلاس یا امکانات آموزشی و پرورشی که در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد، باید تناسب لازم را داشته‌باشد.
- برخورداری از امکانات آموزشی باید برای همه دانش‌آموزان یکسان باشد. همچنین دانش‌آموزانی که غیرفارسی‌زبان هستند قبل از ورود به دبستان، این حق را دارند که از امکانات یادگیری زبان فارسی برخوردار شوند.
- در قسمت دیگری از این فصل، بر اظهارنظر آزادانه دانش‌آموزان در مورد مسائل و امکانات آموزشی تاکید می‌شود و اظهارات آن‌ها باید در چارچوب قوانین و مقررات محترم شمرده و پیگیری شود.
- دانش‌آموزان نیازمند حمایت‌های ویژه (دانش‌آموزان استثنایی)، باید از آموزش متناسب و مخصوص با توانایی‌های جسمی و روانی خود بهره‌مند شوند.
- دانش‌آموزان باید به انتخاب خود از حق آموزش زبان‌های خارجی برخوردار باشند.
- دانش‌آموزان این حق را دارند که از آموزشی که معطوف به رشد کامل شخصیت آن‌هاست، برخوردار شوند.
- دانش‌آموزانی که جزو اقلیت‌های مذهبی هستند، حق دارند که از آموزش‌هایی که متناسب با عقاید و باورهای فرهنگی و مذهبی‌شان است، برخوردار شوند.
- دانش‌آموزان برای رویارویی با حوادث و بلایای طبیعی باید تحت آموزش‌های ویژه قرار بگیرند. همچنین تا پایان مقطع متوسط این حق را دارند که از آموزش‌های رایگان و اجباری بهره‌مند شوند.
- باید شرایطی برای دانش‌آموزان فراهم شود تا با فرهنگ بومی و ملی آشنا شوند و در مورد فرهنگ ملل دیگر نیز آگاهی داشته‌باشند.
- آن‌ها باید از منابع کمک‌آموزشی مانند اینترنت، کتابخانه و فناوری‌های علمی و آموزشی جدید که منطبق با قوانین جاری و شرایط روز است، بهره‌مند شوند.
- در یکی از مواد این فصل، حق برخورداری از حقوق جنسی برای دانش‌آموزان درنظر گرفته شده است.
- نظام آموزشی باید به دانش‌آموزان مهارت‌های زندگی اجتماعی و اصول حقوق شهروندی را آموزش دهد. آن‌ها باید از مقررات بین‌المللی و اصول حقوق بشر که درباره کودک و دانش‌آموز است، آگاه شوند.
حقوق ضمن آموزشی
در این فصل از حقوق دانش آموزان، به موضوع حقوق ضمن آموزشی دانش‌آموز پرداخته می‌شود. براساس مواد این فصل، حقوق دانش‌آموزان شامل موارد زیر است:
- دانش‌آموزان حق دارند تا از مقررات آموزشی، آگاهی پیدا کنند و موسسات و مراکز آموزشی باید آن‌ها را از چنین مقرراتی مطلع کنند.
- دانش‌آموزان می‌توانند تشکیلات و اجتماعات آموزشی آزادانه داشته‌باشند.
- دانش‌آموزان حق انتشار نشریات دانش‌آموزی و بهره‌مندی از فعالیت‌های فوق برنامه را دارند.
- والدین دانش‌آموزان موظف هستند تا هماهنگ با مقامات آموزشی، بر روند آموزش و تحصیل فرزند خود نظارت داشته‌باشند.
- دانش‌آموزان حق شادی دارند و حق دارند که مطالب آموزشی آن‌ها نیز شاد باشد و بتوانند آن‌ها را به‌صورت شادی‌بخش اجرا کنند.
حقوق دانش آموزان مربوط به آزمون‌ها
فصل چهارم از منشور، به حقوق مربوط به آزمون دانش‌آموزان اختصاص دارد. که شامل مواد زیر است:
- آزمون دانش‌آموزان باید منطبق با روش‌ها و اصول علمی و متناسب با برنامه‌های آموزشی آن‌ها باشد.
- موسسات آموزشی باید همزمان با برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه آزمون را آماده کنند و در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند.
- دانش‌آموزان این حق را دارند که علاوه‌بر برنامه آموزشی، از برنامه آزمون و زمان اعلام نتایج نیز آگاهی پیدا کنند و برای اطلاع از عملکرد خود در یادگیری مفاهیم آموزشی، فرصت بازبینی آزمون خود را داشته‌باشند.
حقوق بهداشتی دانش‌آموز
در این بخش از حقوق دانش آموزان، در مورد حقوق بهداشتی آن‌ها صحبت می‌شود.
- طبق مفاد این فصل، همه دانش‌آموزان در محیط آموزشی خود باید از تسهیلات و امکانات درمانی و بهداشتی برخوردار باشند.
- دانش‌آموزان باید از حق بهداشت روانی مستمر، معاینات پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی بهره‌مند شوند.
- محل تحصیل دانش‌آموزان، باید دارای تراکم فضایی متناسب با مرحله رشد و سن آن‌ها باشد.
- برای تامین سلامت جسمانی و بهداشت روانی دانش‌آموزان، محیط آموزشی باید ایمن و سالم باشد.
- دانش‌آموزان باید با توجه به نیازهای سنین رشد خود، از تغذیه مناسبی برخوردار باشند و اگر خانواده آن‌ها نتواند تغذیه مناسبی برای آن‌ها فراهم کند، این وظیفه بر عهده سازمان آموزش و پرورش است.
- همه دانش‌آموزان باید شناسنامه سلامت و پرونده بهداشتی داشته‌باشند و از فرصت‌های رایگان و برابر در امور تربیت‌بدنی و ورزش بهره‌مند شوند.
حقوق دانش آموزان مربوط به دادرسی
فصل ششم منشور به حقوق دادرسی آن‌ها پرداخته است تا اگر با چنین مشکلاتی مواجه شدند از حقوق خود آگاه باشند و بتوانند اقدام مناسبی انجام دهند. حقوق دادرسی دانش‌آموزان شامل موارد زیر می‌شود:
- درصورتی‌که دانش‌آموزی مرتکب جرم شود و جرم او در دادگاه محرز شود، دادگاه می‌تواند به‌جای مجازات شلاق یا حبس، از مجازات‌های جایگزین برای او استفاده کند.
- مسائل قضایی مربوط به دانش‌آموزان باید توسط قضاتی که مسلط به مسائل آموزش و پرورش هستند و در دادگاه‌های تخصصی رسیدگی شود.
- در مورد رسیدگی و تحقیقات در مورد جرایم و اتهامات دانش‌آموزان، قاضی پرونده می‌تواند به‌طور مستقیم وارد شود. همچنین رسیدگی به امور قضایی دانش‌آموزان می‌تواند به‌صورت دادگاه غیرعلنی باشد.
- دانش‌آموزانی که به‌دلایل مختلف در کانون‌های اصلاح و تربیت هستند، باتوجه به اصلاح رفتار خود و با استناد به گزارش‌های کانون اصلاح و تربیت، در رای آن‌ها می‌تواند تجدید نظر اتفاق بیفتد.
یکی از اصلی‌ترین حقوق دادرسی دانش‌آموزان این است که آن‌ها حق دارند از نماینده ویژه حقوقی که از طرف آموزش و پرورش به دادگاه معرفی می‌شود، بهره‌مند شوند.
مقاله مرتبط: بیمه دانش آموزی؛ بیمه ای که دانش آموزان و والدین از آن بی خبرند!
حمایت‌های خاص دانش‌آموزی
فصل آخر این منشور اختصاص به حمایت‌های خاص دانش‌آموزی دارد. طبق مواد این فصل:
- دانش‌آموزان باید از بیمه مناسب در داخل و خارج از محیطی آموزشی در برابر حوادث و بیماری‌ها برخوردار باشند.
- آن‌ها باید در برابر اقدامات تروریستی و دیگر جرایم سازمان‌یافته محافظت و در مقابل سو‌ءاستفاده‌های جنسی و بهره‌کشی‌های اقتصادی حمایت شوند.
- دولت وظیفه دارد که از حضور دانش‌آموزانی که کمتر از ۱۵ سال سن دارند، در درگیری‌های نظامی و مخاصمات بین‌المللی جلوگیری کنند.
- دانش‌آموزان باید در برابر قانون برابر باشند و به بهانه قومیت، زبان، مذهب، سن و … نباید بین آن‌ها تبعیض قائل شوند.
- همچنین دانش‌آموزانی که جزو اقلیت‌های مذهبی و دینی هستند با توجه به نیازهای ویژه‌‌ای که دارند باید از شرایط یکسانی برخوردار باشند و آن‌هایی که دارای تابعیت غیر ایرانی هستند باید حقوقی برابر با یک دانش‌آموز ایرانی داشته‌باشند.
- در آخرین ماده از این منشور تاکید می‌شود که دانش‌آموزان حق دارند، با استفاده بهینه از منابع طبیعی و اصول حفاظت از محیط‌زیست آشنا شوند.
سخن پایانی
در این مقاله در مورد حقوق دانش آموزان صحبت کردیم و به بررسی منشوری که برای این منظور تهیه و تنظیم شده است پرداختیم. در بسیاری از مواقع عدم آگاهی دانش‌آموزان از حقوق خود موجب نادیده‌گرفتن و پایمال‌شدن حق آن‌ها می‌شود.
بنابراین لازم است که خانواده‌ها و مدارس از مواد مختلف این منشور اطلاع کافی داشته‌باشند، تا درصورت لزوم با استناد به آن بتوانند، از حقوق فرزندان و دانش‌آموزان خود دفاع کنند.
درباره نویسنده
نویسنده : امیرحسین میری
دانشجوی کارشناسی ارشد شیمی تجزیه دانشگاه صنعتی شریف، دانش آموخته برتر المپیاد علمی دانشجویی کشور، عضو بنیاد ملی نخبگان، مدرس شیمی پایه و کنکور و عضو تیم تولید محتوای بانک کتاب پایتخت
حق و حقوق حلقه گمشده توی جامعه
😭