خجالتی بودن در مدرسه؛ علل و حل مشکل کم رویی دانش آموزان

افراد خجالتی در موقعیت‌های ناآشنا یا هنگام تعامل با دیگران دچار اضطراب می‌شوند و زندگی آن‌ها به شدت تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و محدود می‌شود. دانش‌آموزانی که از کم‌رویی رنج می‌برند، ممکن است در زمان بلوغ از این مشکل رهایی پیدا کنند، اما شاید این مشکل تا بزرگسالی همراه آن‌ها بماند.

به‌همین دلیل والدین و معلمان باید به دانش‌آموزان کمک کنند تا خجالتی بودن در مدرسه را کنار بگذرانند و بدون هرگونه کم‌رویی و ناراحتی با دیگران تعامل داشته‌باشند. در این مقاله قصد داریم در این مورد صحبت کنیم. پس تا انتها همراه ما باشید.

منظور از خجالتی بودن در مدرسه چیست؟

تقریباً همه کودکان در مواقعی احساس خجالت می‌کنند، به‌خصوص زمانی‌که با فرد یا موقعیت جدیدی روبرو می‌شوند. بیشتر آن‌ها در چنین شرایطی، زمانی را صرف می‌کنند تا بفهمند، چه کاری باید انجام دهند یا چه کاری انجام ندهد. با گذشت زمان بیشتر آن‌ها در مواجه با موقعیت و فرد جدید، احساس راحتی می‌کنند و رفتاری برون‌گراتر، آرام‌تر و خودانگیخته‌تر از خود نشان می‌دهند. با این‌حال، برخی از کودکان بسیار آهسته‌تر از بقیه، با شرایط جدید وفق پیدا می‌کنند.

کودکانی که خجالتی هستند ممکن است پس از گذشته هفته‌ها از آغاز مدرسه، وقتی معلم یا همکلاسی‌شان با آن‌ها صحبت می‌کند پاسخی ندهند یا شاید کم حرف بزنند، خیلی آرام صحبت کنند و از تماس چشمی خودداری کنند. این کودکان ممکن است هرگز برای بازی به دیگران نپیوندند.

خجالتی بودن در مدرسه می‌تواند باعث شود که دانش‌آموزان پرتنش یا پریشان به‌نظر برسند، زیرا نگران این هستند که در مرکز توجه قرار گیرند یا کاری خجالت‌آور انجام دهند.

عوارض خجالت کشیدن و کمرویی در مدرسه چیست؟

کم‌رویی مداوم و شدید می‌تواند کیفیت زندگی دانش‌آموز را به طرق مختلف کاهش دهد، از جمله:

• کاهش فرصت‌ برای توسعه یا تمرین مهارت‌های اجتماعی
• نداشتن دوستان زیاد
• کاهش مشارکت در فعالیت‌های سرگرم‌کننده و پاداش‌دهنده که نیاز به تعامل با دیگران دارد، مانند ورزش، نمایش یا موسیقی
• افزایش احساس تنهایی، بی‌اهمیتی و کاهش عزت نفس
• کاهش توانایی دستیابی به پتانسیل کامل، به‌دلیل ترس از قضاوت‌شدن
• افزایش سطح اضطراب
• اثرات فیزیکی مانند سرخ‌شدن، لکنت زبان و لرزش

مقاله مرتبط: چگونه یک دانش آموز موفق باشیم؟ 7 رازی که باید بدانید

علت خجالتی بودن در مدرسه چیست؟

کم‌رویی علل مختلفی دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ژنتیک: جنبه‌های شخصیتی را می‌توان تا حدی، توسط ساختار ژنتیکی ارثی فرد تعیین کرد.
• شخصیت: نوزادانی که از نظر عاطفی حساس هستند و به‌راحتی مرعوب می‌شوند، به احتمال زیاد در دوران مدرسه جزو دانش‌اموزان خجالتی می‌شوند.
• رفتار آموخته‌شده: کودکان با تقلید از تاثیرگذارترین الگوهای خود یعنی والدین، یاد می‌گیرند. والدین خجالتی ممکن است این ویژگی را به فرزند خود بیاموزند.
• روابط خانوادگی: کودکانی که احساس دلبستگی ایمن به والدین خود ندارند یا مراقبت‌های نامناسبی را تجربه کرده‌اند، ممکن است مضطرب و مستعد خجالتی بودن در مدرسه باشند. والدین بیش از حد محافظه کار نیز ممکن است به فرزندان خود بیاموزند که از موقعیت‌های جدید اجتناب کنند و بترسند.
• فقدان تعامل اجتماعی: کودکانی که در چند سال اول زندگی خود از دیگران جدا شده‌اند، ممکن است مهارت‌های اجتماعی را که امکان تعامل آسان با افراد ناآشنا را فراهم می‌کند، نداشته‌باشند.
• برخورد خشن: کودکانی که توسط افراد مهم زندگی خود (والدین، خواهر و برادر و سایر اعضای نزدیک خانواده یا دوستان) مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، ممکن است به سمت کم‌رویی گرایش داشته‌باشند.
• ترس از شکست: کودکانی که بارها فراتر از توانایی‌هایشان تحت فشار قرار گرفته‌اند، ممکن است ترس از شکست داشته‌باشند که خود را به‌صورت کم‌رویی نشان می‌دهد.

نشانه‌های خجالتی بودن در مدرسه چیست؟

برخی از دانش‌آموزان خجالتی هستند. البته خجالتی‌بودن می‌تواند بخشی از شخصیت آن‌ها باشد. با این‌حال، اگر فرزند شما هر یک از علائم زیر را داشت، ممکن است به این معنی باشد که کم‌رویی او بخشی از یک مشکل بزرگتر است که نیاز به کمک دارد.

در موقعیت‌های اجتماعی مختلف، اعتماد به نفس ندارد

اگر کودک شما خجالتی است، ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی خاصی دچار اضطراب شود. گاهی اوقات داشتن سطحی از دلهره در محیط‌های اجتماعی منطقی است. به‌عنوان مثال، اگر دانش‌آموز باید سمیناری در کلاس ارائه دهد یا یک قطعه انفرادی موسیقی اجرا کند، ممکن است کمی دچار استرس و اضطراب شود.

با این حال، اگر او در هر موقعیت اجتماعی، مانند حضور با گروه کوچکی از همسالان خود، با اضطراب دست‌وپنجه نرم کند، می تواند یک علامت هشداردهنده برای خجالتی بودن در مدرسه باشد.

مقاله مرتبط: سبک زندگی کنکوری ها، لایف استایل رتبه برترها چگونه است؟

از ترس منجمد می‌شود

بیایید به مثال بالا در مورد نیاز به ارائه چیزی در مقابل دیگران برگردیم. البته بسیاری از ما در هنگام ارائه یک سمینار اضطراب سطح پایینی را تجربه خواهیم کرد. اما چه اتفاقی می‌افتد که فرزند شما از ترس منجمد می‌شود؟ هنگامی که از او خواسته می‌شود صحبت کند ممکن است دچار افکار تند، ضربان قلب بالا، تنفس سریع، تعریق و غیره شود. از سوی دیگر، شاید چند ساعت یا حتی چند روز قبل از زمان ارائه، ترس را تجربه کنند.

بیشتر اوقات احساس تنهایی می‌کند

یک کودک خجالتی ممکن است ترجیح دهد تنها باشد، اما در عین‌حال احساس تنهایی کند. اگر فرزندتان همیشه تنهاست و متوجه شده‌اید که ارتباطش با بچه‌های دیگر قطع شده است، شاید چیزی فراتر از کم‌رویی باشد. بررسی کنید که آیا فرزند شما همیشه غمگین به‌نظر می‌رسد و افکار منفی از خود ابراز می‌کند. این‌ موارد می‌توانند نشانه‌های یک مشکل بسیار عمیق‌تر مانند افسردگی باشند.

به‌خاطر خجالتی بودن از نشانه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کند

ما شاید خجالتی باشیم و همچنان بتوانیم در بخشی از موقعیت‌های اجتماعی قرار بگیریم. کودک خردسالی که خجالتی است، ممکن است بخواهد پشت پاهای والدین خود پنهان شود یا نمی‌خواهد با بزرگسالان صحبت کند. اما اگر پسر یا دختر شما دانش‌آموز است و به‌نظر می‌رسد با خجالتی بودن در مدرسه و فرار از موقعیت‌های اجتماعی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، به این نشانه‌ها توجه داشته‌باشید:

• اجتناب از تماس چشمی
• ناتوانی در درک احساسات دیگران
• سوء تعبیر یا عدم درک ارتباط غیرکلامی
• بیزاری از لمس شدن یا تجربه تماس فیزیکی با دیگران

همیشه در اتاق خود می‌مانند

بسیاری از کودکان و نوجوانان ترجیح می‌دهند زمانی که در خانه هستند در اتاق خود بمانند. با این‌حال اگر فرزند شما اصلاً دوست ندارد از خانه خارج شود، به‌خصوص برای رفتن به مدرسه ممکن است یک علامت هشدار‌دهنده باشد که مشکلی وجود دارد.

برای برخی از کودکان مدرسه یک موقعیت اجتماعی طاقت‌فرسا است که می‌تواند باعث سطوح بالایی از اضطراب شود. در نتیجه آن‌ها ترجیح می‌دهند در خانه بمانند زیرا در آن تحریک کمتری وجود دارد و احساس امنیت بیشتری می‌کنند.

معلمان چه کاری می‌توانند برای غلبه بر خجالتی بودن در مدرسه انجام دهند؟

معلمان می‌توانند تأثیر منفی یا مثبتی روی دانش‌آموزان خجالتی داشته‌باشند. معلمانی که رفتار خجالتی را عمدی یا کینه‌توزانه تفسیر می‌کنند، ممکن است دانش‌آموز را به‌دلیل سکوت تنبیه کنند. این رفتار نه‌تنها نتیجه مثبتی در پی ندارد بلکه باعث آسیب عاطفی بیشتر به دانش‌آموز می‌شود.

از طرف دیگر، معلمانی که کمک به دانش‌آموزان خجالتی را به‌عنوان یک پروژه رشدی شبیه به کمک به کودکان در یادگیری خواندن یا به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی‌ها می‌بینند، می‌توانند تأثیر مثبتی بر آن‌ها داشته‌باشند.

در ادامه چند استراتژی را با هم مرور می‌کنیم.

دانش‌آموزان را در گروه‌های کوچک قرار دهید

دانش‌آموزان را به‌صورت جفت‌جفت یا گروه‌های کوچک دیگر دسته‌بندی کنید و آن‌ها را به فعالیت‌هایی هدایت کنید که نیاز به تعامل دارد. مثلا دانش‌آموزان را با هم جفت کنید و از آن‌ها بخواهید که وقتی به جایی خارج از کلاس می‌روند دست یکدیگر را بگیرند. از دو کودک بخواهید که یک روز با هم بازی کنند. با دو یا سه دانش آموز، یک بازی گروهی مانند نمایش یا یک بازی فانتزی انجام دهید.

به دانش‌آموزان خجالتی زمان بدهید

به دانش‌آموزان خجالتی فرصت کافی بدهید تا به سؤالات پاسخ دهند یا در کلاس صحبت کنند. در صحبت‌کردن به‌جای آن‌ها عجله نکنید. به‌عنوان مثال در طول اجرای یک نمایش صبور باشید. ممکن است مدتی طول بکشد تا بر اضطراب خود غلبه و صحبت کنند. اگر کودک پس از گذشت چند ثانیه پاسخ نداد، خیلی آرام به‌سراغ کودک یا فعالیت بعدی بروید.

همدلی و درک خود را نشان دهید

با اظهارنظر دقیق در مورد احساسات ظاهری یک کودک خجالتی، مانند عصبی‌بودن، می توانید به او کمک کنید تا یاد بگیرد که آن احساسات را شناسایی کند. با صحبت‌کردن در مورد احساسات مشابهی که اخیراً یا در دوران کودکی تجربه کرده‌اید، می‌توانید به دانش‌آموز نشان دهید که احساسات خوب هستند و صحبت‌کردن در مورد آن‌ها اشکالی ندارد.

شناسایی و صحبت در مورد احساسات، می‌تواند به دانش‌آموز در کنترل احساسات و عدم خجالتی بودن کمک کند.

از خود صمیمیت نشان دهید

با همه دانش‌آموزان بازی کنید، آن‌ها را در آغوش بگیرید، از آن‌ها تعریف کنید، با آن‌ها خوب صحبت کنید و به آن‌ها علاقه نشان دهید. همه کودکان دوست دارند با آن‌ها به گرمی رفتار شود، اما کودکان خجالتی ممکن است بیشترین بهره را از صمیمیت ببرند.

به رفتار برونگرایانه آن‌ها پاداش دهید

هنگامی که دانش‌آموزان به شیوه‌ای مثبت با فرد دیگری ارتباط برقرار می‌کنند، آن‌ها را تحسین کنید. استاندارد پاداش را برای یک کودک خجالتی، در سطح پایین‌تری تنظیم کنید و به‌تدریج این سطح را ارتقا دهید. ممکن است در ابتدا به یک کودک خجالتی، به‌خاطر بالا بردن سه انگشت خود در پاسخ به سوال «حاصل‌جمع دو به‌علاوه یک چند می‌شود؟» پاداش دهید. اما در مرحله بعد می‌توانید از او بخواهید که کلمه «سه» به زبان بیاورد تا پاداش دریافت کند.

برای بهبود خجالت از برچسب‌زدن بپرهیزید

بیشتر دانش‌آموزان، وقتی معلم در مورد آن‌ها صحبت می کند، شنوایی خوبی دارند. هرگز به او نگویید که خجالتی است. برچسب‌زدن این مواقع خطرناک است و کودک فکر می‌کند این برچسب همیشگی است. اگر توصیف رفتار خجالتی کودک ضروری است، آن را برای والدین یا دیگران با کلماتی توصیف کنید که خاص هستند. مثلاً بگویید: «امروز زیاد صحبت نکرد، حتی وقتی دیگران با او صحبت کردند.»

با والدین متحد شوید

برای برطرف‌کردن مشکل خجالتی بودن در مدرسه، با والدین برنامه‌ای منسجم در مورد این‌که چگونه به کودک کمک کنیم تا برون‌گراتر شود تنظیم کنید. والدین می‌توانند کارهای زیادی برای کمک به کودک در مدرسه انجام دهند، از جمله پیروی از پیشنهادات بالا.

آن‌ها همچنین می‌توانند قرارهای بازی با دانش‌آموزان دیگر در کلاس را ترتیب دهند و الگوی صحبت با سایر کودکان و معلمان را تعیین کنند. معلمان همچنین می‌توانند والدین را به اطلاعاتی که به‌طور خاص برای راهنمایی والدین دانش‌آموزان خجالتی نوشته شده است، ارجاع دهند.

والدین چه کاری برای حل مشکل خجالتی بودن در مدرسه می‌توانند انجام دهند؟

والدین در زندگی فرزندان خود بسیار تأثیرگذار هستند، احتمالاً بسیار بیشتر از آنچه خودشان تصور می‌کنند. به‌عنوان پدر و مادر یک دانش‌آموز خجالتی باید نکات زیر را درنظر بگیرید.

• مراقب باشید به کودک خود برچسب «خجالتی» نزنید. کودکان (و بزرگسالان) تمایل دارند تا با برچسب‌هایی که دیگران به آن‌ها می‌زنند، زندگی کنند.
• اجازه ندهید دیگران به کودک شما برچسب خجالتی بزنند.
• فرزند کم‌روی خود را مورد انتقاد قرار ندهید یا مسخره نکنید. در عوض حامی و همدل او باشید.
• فرزندتان را تشویق کنید تا در مورد دلایل خجالتی بودن در مدرسه صحبت کند تا بفهمید از چه چیزی می‌ترسد.
• به فرزندتان در مورد مواقعی در زندگی خود بگویید که کم‌رو بوده‌اید و چگونه بر آن غلبه کرده‌اید. از آنجایی که کودکان خردسال اغلب والدین خود را کامل می‌بینند، اعتراف شما به خجالتی‌بودن، می‌تواند احساس بهتری در کودک ایجاد کند و اضطراب کلی او را کاهش دهد.
• خودتان برون‌گرا باشید تا کودک، رفتار شما را الگوی خود قرار دهد.

این امکان برای والدین وجود دارد که فرزند خود را تشویق کنند که بیشتر برون‌گرا باشد. استراتژی‌های مختلفی برای این امر وجود دارد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• راهبردهای مقابله‌ای شخصی را که در طول سال‌ها برای غلبه بر خجالتی بودن و کمرویی آموخته‌اید به اشتراک بگذارید.
• به فرزند خود در مورد مزایای کم‌رو نبودن بگویید و نمونه‌هایی از زندگی خود را ارائه دهید.
• رفتارهای برون‌گرایانه را تشویق کنید. وقتی فرزندتان به موقعیتی ناآشنا برخورد می‌کند یا با فرد جدیدی ملاقات می‌کند، او را تحسین کنید.
• سعی کنید با فرزندتان هدف‌گذاری کنید. قدم‌های کوچک و تدریجی را برای آن‌ها برنامه‌ریزی و از پیشرفت‌شان تمجید کنید. برای مثال، گفتن «سلام» به کودک دیگر ممکن است اولین قدم باشد.
• عمداً فرزند خود را وارد موقعیت‌های جدید کنید. ابتدا تغییرات کوچک در رفتار آن‌ها را هدف قرار دهید و به تدریج آن را توسعه دهید. به‌عنوان مثال، اگر فرزند شما با کسی که برای او جدید است احوالپرسی کرد، به او جایزه بدهید.
• اطمینان حاصل کنید که فرزندتان اجازه دارد در کارهایی که به بهترین شکل انجام می‌دهد برتر باشد. آن‌ها را به خاطر مهارت‌هایی که در آن‌ها تسلط دارند، تشویق کنید.

سخن پایانی

دانش‌آموزان به‌دلایلی چون ژنتیک، شخصیت، روابط خانوادگی، فقدان تعاملات اجتماعی و … با این مشکل خجالتی بودن در مدرسه مواجه می‌شوند. کم‌رویی می‌تواند کودک را با عوارضی چون کاهش مشارکت در فعالیت‌های سرگرم‌کننده، افزایش سطح اضطراب، افزایش احساس تنهایی، نداشتن دوستان زیاد و … درگیر کند.

معلمان و والدین باید با استفاده از راه‌کارهایی که در این مقاله گفته شد، تلاش کنند که به‌تدریج این مشکل را بهبود دهند و از بین ببرند.

منابع: + +

سوالات پرتکرار