دانش آموزان بیش فعال؛ هر آنچه معلمین و والدین باید بدانند

تشخیص وضعیت یک دانش آموز بیش‌فعال در مدرسه آسان است. دانش آموزان بیش فعال دائماً در حال حرکت هستند، مدام از کاری به کار دیگر می‌پرند و درنهایت نمی‌توانند هیچ‌کدام از آن کارها را انجام دهند. حتی اگر روی صندلی نشسته باشند، بی‌قرار هستند، مدام می‌چرخند، پاهای خود را تکان می‌دهند و هرگز آرام نمی‌مانند. به خاطر داشته باشید که برخی از دانش آموزان بیش فعال نیز به دلیل بی‌قراری بیش‌ازحد دچار مشکلات یادگیری هستند.

بی‌توجهی و عدم توجه به علائم بیش فعالی در دانش آموزان نه‌تنها می‌تواند درمان را به تأخیر بیندازد، بلکه باعث ادامه این اختلال در بزرگ‌سالی و ایجاد مشکلاتی در روابط اجتماعی، موقعیت‌های شغلی و… در افراد می‌شود. برای درمان بیش‌فعالی در دانش آموزان، ابتدا از یک روان‌پزشک مجرب برای تشخیص قطعی کمک بگیرید تا بتواند یک برنامه درمانی طولانی‌مدت برای کودک شما ایجاد کند.

در این برنامه درمانی، نقش معلمین و والدین بسیار مهم است؛ زیرا می‌توانند به کودکان کمک کنند تا رفتار خود را کنترل کنند. در این محتوا با شما هستیم تا علل بیش فعالی فرزندانتان را بشناسید، تأثیراتی که شما والدین و معلمان می‌توانید بر روی دانش‌آموزان بیش‌فعال داشته باشید را توضیح دهیم و به شما انگیزه دهیم تا در این راه به کودکان بیش‌فعال خود کمک کنید تا زندگی را برای خود آسان‌تر کنند.

بیش‌فعالی چیست؟

اختلال بیش فعالی یک بیماری عصب‌شناختی است که باعث ایجاد مشکلاتی در تنظیم و حفظ توجه (کمبود توجه)، تحرک (بی‌حرکتی و بیش فعالی) و فعالیت (تکانش‌گری) می‌شود.

زمینه‌های جمعیتی نشان می‌دهد که اختلال بیش فعالی در بیشتر جوامع حدود پنج درصد از کودکان و دو و نیم درصد از بزرگ‌سالان را شامل می‌شود.

کودکان مبتلا به این اختلال طیف وسیعی از مشکلات ازجمله نقص در مهارت‌های خودتنظیمی، مشکلات رفتاری و اجتماعی، علائم انگیزشی مانند سطوح بالای پرخاشگری، عدم توجه مداوم، کمبود و بیش فعالی، تنش‌ها و چالش‌های متعددی را متوجه اعضای خانواده و معلمین خود می‌سازند.

مواردی مانند مراقبت‌های ویژه و امکانات موردنیاز، فشار اطرافیان، اختلال در روابط بین فرزندان و والدین، مسائل و مشکلات تحصیلی و مخدوش شدن روابط کودک مبتلا با خواهر و برادر ازجمله عواملی است که باعث ایجاد فشار و استرس بر والدین کودکان مبتلا و از بین رفتن آرامش خانوادگی می‌شود.

شایع‌ترین علائم بیش فعالی

• تحرک و فعالیت زیاد
• مشکل در تمرکز و توجه به یک موضوع
• عدم صبر و انتظار
• مشکل در کنترل رفتار
• حرف زدن زیاد و بدون توجه به نظر دیگران
• ناتوانی در حفظ آرامش
• انرژی و هیجان بیش‌ازحد
• انجام کارها بدون برنامه‌ریزی لازم
• ناتوانی در تعامل صحیح با دیگران
• مشکل در خواب و استراحت

بیش فعالی چه عوارضی می‌تواند داشته باشد؟

بیش فعالی می‌تواند منجر به عوارض جسمی و روانی شود که شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در تمرکز و یادگیری
• افزایش خستگی و کاهش انرژی
• افزایش خطر افسردگی و اضطراب
• اختلال در رفتارهای اجتماعی و بین فردی
• افزایش خطر صدمات بدنی در اثر فعالیت زیاد
• افزایش خطر مصرف مواد مخدر و الکل
• کاهش کیفیت زندگی و عملکرد شغلی
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی
• اختلال در روابط خانوادگی و دوستانه
• کاهش عملکرد تحصیلی و شغلی

بیش‌فعالی چگونه به وجود می‌آید؟

بیش فعالی می‌تواند به دلیل عوامل ژنتیکی، محیطی، تغذیه‌ای، روانی، اجتماعی، بیماری‌های مغزی، عوامل دارویی، عدم تعادل هورمونی، ناتوانی در گفتار و ارتباط برقرارکردن با دیگران، ناتوانی در تمرکز و کنترل رفتار، عدم تعادل شناختی، تحریک‌های خارجی، اضطراب و استرس و مصرف مواد مخدر به وجود آید. این عوامل ممکن است باعث تغییرات در عملکرد مغز و سیستم عصبی شود و باعث بروز بیش فعالی شوند.

آیا فرزندم بیش‌فعال است؟

اگر نگران بیش فعالی فرزندتان هستید، می‌توانید به چند نکته توجه کنید تا بهتر بتوانید بیش فعالی فرزندتان را ارزیابی کنید.

• مقایسه با همسالان: مقایسه رفتار فرزندتان با همسالانش می‌تواند مفید باشد. آیا او بیش‌ازحد حرکت می‌کند؟ آیا او بیش‌ازحد صحبت می‌کند؟ آیا نمی‌تواند آرامش و تمرکز لازم را داشته باشد؟
• تأثیر بر روی زندگی روزمره: آیا بیش فعالی فرزند شما بر زندگی روزمره شما و خانواده تأثیر منفی می‌گذارد؟ آیا در محیط مدرسه با مشکل مواجه می‌شود؟
• مدت‌زمان بیش فعالی: آیا بیش فعالی کودک شما در طول روز ثابت است یا فقط در زمان‌های خاصی این‌گونه است؟
• تأثیر بر روابط اجتماعی: آیا بیش فعالی فرزند شما بر روابط او با همسالان و دیگران تأثیر می‌گذارد؟ آیا او در تعاملات اجتماعی مشکل دارد؟

اگر پس از بررسی این نکات به این نتیجه رسیدید که فرزندتان بیش‌فعال است و نگران هستید، بهتر است با روانشناس یا پزشک مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند به شما در تشخیص و مدیریت بیش فعالی کمک کنند.

چگونه با فرزند بیش‌فعالم رفتار کنم؟

اگر فرزندتان بیش‌فعال است و می‌خواهید نحوه برخورد با دانش آموزان بیش فعال را بدانید، در ادامه چند نکته را برای شما می‌آوریم:

• تعیین مرزها: برای مدیریت بیش فعالی فرزندتان، تعیین حدومرزهای واضح مهم است. این مرزها می‌تواند مربوط به حرکت بیش‌ازحد، حرف زدن زیاد یا سایر رفتارهای بیش‌فعال باشد. به فرزندتان بگویید این مرزها چیست و چرا باید به آن‌ها احترام بگذارد.
• ارائه فعالیت‌های سازنده: به‌جای اینکه فقط کودک خود را سرکوب کنید، سعی کنید فعالیت‌های سازنده و مناسبی برای او فراهم کنید. این می‌تواند شامل ورزش، هنر، موسیقی یا سایر فعالیت‌های خلاقانه باشد. این فعالیت‌ها می‌تواند انرژی بیش فعالی را کنترل کند و به کودک شما کمک کند تمرکز بیشتری داشته باشد.
• ایجاد برنامه‌ریزی منظم: برای کمک به فرزندتان در مدیریت بیش فعالی، سعی کنید برنامه منظمی برای او داشته باشید. که شامل زمان‌های خاصی برای تکالیف مدرسه، تعطیلات، بازی و سایر فعالیت‌ها می‌شود. با انجام این کار، کودک شما می‌تواند به‌تدریج یاد بگیرد که چگونه زمان خود را بهتر مدیریت کند.
• استفاده از تقویم و ساعت: استفاده از تقویم و ساعت می‌تواند به کودک شما در یادگیری مفهوم زمان و مدیریت آن کمک کند. با این کار او می‌تواند بفهمد که هر فعالیتی چقدر زمان نیاز دارد و چگونه باید زمان خود را تقسیم کند.
• ارائه حمایت و تشویق: برای مدیریت بیش فعالی فرزندتان، حمایت و تشویق شما بسیار مهم است. به او نشان دهید که به او کمک می‌کنید بیش فعالی خود را کنترل و مدیریت کند و همیشه از او حمایت می‌کنید.
• مشورت با متخصص: اگر با تلاش خود قادر به مدیریت بیش فعالی فرزندتان نیستید، بهتر است با روانشناس یا پزشک مشورت کنید. می‌توانند راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهند و راه‌حل‌های مناسب را پیشنهاد دهند.

با این نکات می‌توانید بهترین راه‌ها را برای مدیریت بیش فعالی فرزندتان بیابید. همچنین به یاد داشته باشید که هر کودک منحصربه‌فرد است و ممکن است برای مدیریت بیش فعالی خود به روش‌های مختلفی نیاز داشته باشد.

آیا بیش‌فعالی فرزندم با بزرگ‌تر شدنش کاهش می‌یابد؟

بیش فعالی فرزند شما ممکن است با بزرگ شدنش کمی کاهش یابد، اما این به دلیل رشد و تغییر در سطح فعالیت و نیازهای جسمانی و عقلانی اوست. برای مدیریت رفتار فرزند بیش‌فعال، همچنان نیاز به توجه و حمایت والدین و ایجاد برنامه‌های فعالیت مناسب است. همچنین، با مشاوره پزشک یا روانشناس می‌توانید راهکارهای مناسبی برای مدیریت رفتار فرزند خود پیدا کنید.

معلم چه نقشی در شناخت ویژگی‌های اختلال دانش آموزان بیش‌فعال دارد؟

نقش معلم در شناخت ویژگی‌های اختلال بیش فعالی بسیار مهم است. معلمان باید بتوانند علائم و نشانه‌های این اختلال را تشخیص دهند و کودکانی که ممکن است به این اختلال مبتلا باشند را شناسایی کنند. آن‌ها باید با دانش و آگاهی کافی در مورد این اختلال آماده باشند تا بتوانند بهترین روش‌ها را برای مدیریت و حمایت از این کودکان در محیط آموزشی ارائه دهند.

معلمان می‌توانند راه‌های مناسبی را برای مدیریت کلاس درس و فعالیت‌های یادگیری با توجه به ویژگی‌های بیش فعالی شناسایی کنند. آن‌ها می‌توانند از استراتژی‌های آموزشی خاصی برای کمک به کودکان مبتلا به این اختلال استفاده کنند، مانند استفاده از ساختارهای کلاسی واضح و قابل پیش‌بینی، ارائه وظایف کوتاه‌مدت و قابل‌دستیابی، استفاده از فعالیت‌های تعاملی و ارائه تمرین‌های تمرکز و توجه.

علاوه بر این، معلمان می‌توانند با همکاری سایر متخصصان مانند روانشناسان مدرسه یا مشاوران آموزشی، برنامه‌های آموزشی و حمایتی مناسب را برای دانش آموزان مبتلابه بیش فعالی طراحی و اجرا کنند. این برنامه‌ها ممکن است شامل تنظیمات ویژه کلاس درس، استفاده از تکنیک‌های مدیریت رفتار و ارائه حمایت و تشویق به کودکان باشد.

موارد زیر می‌تواند به معلمان در مدیریت رفتار دانش‌آموز بیش‌فعال در کلاس درس کمک کند:

روی نکات مثبت تمرکز کنید

با دانش‌آموزانی که ADHD دارند روابط مثبت برقرار کنید. وقتی وارد کلاس می‌شوید یا وقتی در کلاس با آن‌ها صحبت می‌کنید، آن‌ها را به اسم صدا بزنید و به آن‌ها سلام کنید.

آموزش مهارت‌های مدیریت رفتار

باید به دانش آموزان بیش فعال مهارت‌های مدیریت رفتار را آموزش دهید تا بتوانند بهترین رفتار را در کلاس به نمایش بگذارند.

ایجاد قوانین و محدودیت‌ها

باید قوانین و محدودیت‌های مناسبی را برای کلاس تعیین کنید تا دانش آموزان بیش فعال در حدود آن‌ها باشند. زمان‌های خاصی برای کودکان بیش‌فعال تعیین کنید که بتوانند از سر جایشان بلند شوند و به فعالیتشان بپردازند. این امر در تخلیه انرژی آنان مؤثر است.

فرصت دوم بده

هنگامی‌که کار دانش‌آموز را تعیین می‌کنید، اشتباهات را علامت‌گذاری کنید و به آن‌ها اجازه دهید تا بخشی از نمره خود را برای تصحیح هر خطا بنویسند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند در آینده به جزئیات بیشتر توجه کنند و انگیزه آن‌ها را برای بهبود کار افزایش دهد.

زمانی برای استراحت دانش‌آموزانتان در نظر بگیرید

حتماً بین تکالیف درسی و نشستن طولانی‌مدت به دانش آموزان زمان استراحت بدهید. به دانش‌آموزانتان اجازه دهید حداقل هر ساعت یک‌بار در محوطه حیاط مدرسه راه بروند و تمرینات کششی و تنفسی برای کاهش استرس انجام دهند.

ارائه پاداش و مجازات

باید از پاداش و مجازات درست و مناسب برای دانش آموزان بیش فعال استفاده کنید تا بتوانید رفتار آن‌ها را کنترل کنید.

ایجاد فضای آموزشی مناسب

باید فضای آموزشی مناسبی را برای دانش آموزان بیش فعال فراهم کنید تا بتوانند بهترین نتیجه را در یادگیری به دست آورید. به‌عنوان‌مثال می‌توانید در ابتدا یا انتهای کلاس نیمکت راحتی اختصاص دهید تا کودک بیش‌فعال در مواقع لزوم روی آن بشیند یا کنار آن بایستد و به فعالیت خود بپردازد.

استفاده از روش‌های تعاملی

باید از روش‌های تعاملی مثل بازی‌های آموزشی و گفتگوهای گروهی استفاده کنید تا بتوانید دانش آموزان بیش فعال را به یادگیری علاقه‌مند کنید.

جمع بندی

دانش آموزان بیش‌فعال نیز مانند سایر دانش آموزان دارای استعدادها و توانایی‌های منحصربه‌فردی هستند. والدین نباید فکر کنند که ابتلا به این فعالیت مانع از بروز استعداد آن‌ها می‌شود، بلکه دانش آموز باید مهارت‌ها و استعدادهای خود را در زمینه‌ی‌های دیگری مانند هنری، ورزشی، فنی و غیره شکوفا کند. بدانید که دانش آموزان بیش‌فعال هم انسان‌های موفقی خواهند شد.

یکی از اثرات تشویق و تربیت دانش آموزان بیش‌فعال، علاوه بر افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس، کمترشدن عوارض و علائم این اختلال است.

به یاد داشته باشیم که بسیاری از افراد مشهور و موفق از اختلال بیش فعالی رنج می‌بردند اما توانستند با حمایت کافی والدین خود مهارت‌های خود را توسعه دهند. حتی بسیاری از آن‌ها به دلیل برخی رفتارها از مدرسه اخراج شدند؛ بنابراین والدین باید همیشه داستان افرادی مانند آلبرت انیشتین، توماس ادیسون، بتهوون، آبراهام لینکلن، لوئیس پاستور و… را به خاطر داشته باشند و دانش آموزان بیش فعال را عقب‌مانده ذهنی نبینند، چون این دانش آموزان در صورت درمان و توجه و رسیدگی کافی می‌توانند به‌آسانی حرکت‌ها و علائم خود را مدیریت کنند و به‌نوعی از خودکنترلی برسند.

سوالات متداول