ضریب هوشی؛ از محاسبه تا تقویت ضریب هوشی (IQ)

ضریب هوشی که به آن IQ نیز گفته می‌شود، یک اصطلاح بسیار قدیمی است که توسط روانشناسان به‌کار می‌رود. این اصطلاح برای اولین بار در سال ۱۹۱۲ ابداع شد. از آن زمان به بعد، IQ یک جنبه ضروری برای درک هوش انسان بوده است و به‌عنوان ابزاری برای سنجش توانایی افراد در حل مسائل از طریق استدلال منطقی استفاده می‌شود. همچنین برای درک هوش شناختی و تحصیلی نیز به‌کار می‌رود.

اگر می‌خواهید بدانید که بهره هوشی یا همان ضریب هوشی چیست و چرا اهمیت دارد، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

ضریب هوشی چیست؟

IQ مخفف عبارت intelligence quotient و معیاری علمی است که با استفاده از تست‌های آن می‌توان توانایی استدلال افراد را سنجید. به‌عبارت دیگر بهره هوشی نشان می‌دهد که یک فرد چقدر از منطق، استدلال و اطلاعات خود استفاده می‌کند تا به تعدادی سوال پاسخ دهد یا آن‌ها را پیش‌بینی کند.

تست‌های ضریب هوشی از طریق سنجش میزان حافظه بلندمدت و کوتاه‌مدت ارزیابی فرد را انجام می‌دهند. این تست‌ها همچنین مشخص می‌کنند که افراد چه‌قدر و با چه سرعتی می‌توانند اطلاعاتی که در ذهن دارند را به یاد بیاورند و معماها و پازل‌ها را حل کنند.

تست‌هایی که برای سنجش بهره هوش مورد استفاده قرار می‌گیرند، بالینی، تحقیق‌شده و ساختاریافته هستند که پشتوانه روانشناختی دارند و به‌وسیله یک متخصص حرفه‌ای و آموزش‌دیده انجام می‌شوند.

تاریخچه ضریب هوشی

پل بروکا (۱۸۲۴−۱۸۸۰) و سر فرانسیس گالتون (۱۸۲۲−۱۹۱۱) از اولین دانشمندانی بودند که به اندازه‌گیری هوش فکر کردند. آن‌ها بر این باور بودند که می‌توان هوش را با اندازه‌گیری اندازه جمجمه انسان تعیین کرد. این دو دانشمند عقیده داشتند که هرچه جمجمه بزرگ‌تر باشد، فرد باهوش‌تر است.

تقریباً در همان زمان، دانشمند ویلهلم وونت (۱۸۳۲-۱۹۲۰) از درون‌نگری (توانایی انسان برای تأمل در افکار خود)، به‌عنوان معیار هوش استفاده کرد. امروزه روش‌ها و ایده‌های این افراد منسوخ شده‌اند و دیگر برای تست‌ هوش استفاده نمی‌شوند، اما بخشی اساسی از تاریخچه تست هوش را تشکیل می‌دهند.

اولین تست هوش واقعی

اولین تست هوش مدرن در سال ۱۹۰۴ توسط آلفرد بینه (۱۸۵۷−۱۹۱۱) و تئودور سایمون (۱۸۷۳−۱۹۶۱) ایجاد شد. وزارت آموزش فرانسه از این محققان خواست تا آزمایشی را طراحی کنند که امکان تشخیص کودکان عقب‌مانده ذهنی را از کودکان معمولی باهوش اما تنبل فراهم کند. این تست به‌نام  Simon-Binet نام‌گذاری شد که از اجزای متعددی مانند استدلال منطقی، یافتن کلمات قافیه و نام‌گذاری اشیا تشکیل شده است.

نمره آزمون هوش در ترکیب با سن کودک، اطلاعاتی در مورد رشد عقلانی او ارائه می‌دهد ومشخص می‌کند که آیا کودک از هم‌سن‌وسالان خود جلوتر است یا عقب‌تر. بهره هوشی به‌صورت (سن عقلی/سن تقویمی) ضرب در ۱۰۰ محاسبه می‌شود.

ضریب هوشی افراد مشهور چندر است؟

افراد مشهور معمولا به‌خاطر اکتشافات، نوآوری‌ها و بینش‌هایشان، ماندگار شده‌اند. نبوغ آن‌ها گاهی با دیوانگی اشتباه گرفته می‌شد، با این‌حال این ایده‌های غیر متعارف است که گاهی اوقات دنیا را به‌سمت بهترشدن سوق می‌دهند.

نبوغ افراد نابغه تاریخ، فقط دستاوردهایشان نیست بلکه ظرفیت آن‌ها برای یادگیری و درک چیزهایی است که بسیاری افراد از آن بی‌بهره‌اند.

در ادامه با چند تن از افراد مشهور و باهوش تاریخ آشنا می‌شوید.

• ویلیام جیمز سیدیس

تصور می‌شود که این پسر اعجوبه آمریکایی به بالاترین نمره IQ جهان یعنی ۲۷۵ دست یافته است. سیدیس در سال ۱۸۹۸ به دنیا آمد و در سال ۱۹۴۴ در ۴۶ سالگی درگذشت. او در سن ۱۱ سالگی و در حین تحصیل در هاروارد، می‌توانست به حدود ۴۰ زبان صحبت کند.

• نیکولا تسلا

این مخترع آمریکایی که اصلیتی صرب داشت یک مهندس برق، فیزیکدان و مهندس مکانیک بود. بااین‌حال شهرت او بیشتر به‌دلیل اختراع راهی برای کنترل جریان برق است. در حالی‌که حافظه و بینش تسلا بسیار جلوتر از زمان خود بود اما درخشش و کمک‌های تسلا به تمدن اغلب نادیده گرفته می‌شود. متخصصان، ضریب هوشی او را بین ۱۶۰ تا ۳۱۰ تخمین می‌زنند.

• آلبرت انیشتین

خالق نظریه نسبیت که به‌عنوان معادله E=MC2 شناخته می‌شود، بدون شک یکی از درخشان‌ترین نابغه‌های تاریخ است. بسیاری از مردم فکر می‌کردند انیشتین ناقص‌العقل بوده زیرا توانایی‌های دیگری نداشته و اغلب او را با یک دیوانه اشتباه می‌گرفتند.

شکی نیست که انیشتین با تغییر پیچیدگی عقل انسان به نسل بشر کمک کرد. IQ انیشتین حدود ۱۶۰ بود و حتی گفته می‌شود که مغز او ۳ درصد سریع‌تر از مغز افراد عادی کار می‌کرده است.

• لئوناردو داوینچی

نقاشی، علم، موسیقی، معماری و علم حساب از جمله سرگرمی‌های این مرد بااستعداد بود. داوینچی قرن‌ها جلوتر از زمان خود زندگی می‌کرد. او همچنین اولین کسی بود که اکتشاف مکانیکی آناتومی انسان را نشان داد.

دانش داوینچی به‌قدری پیشرفته بود که فناوری‌هایی که او تصور می‌کرد هنوز اختراع نشده بود. به‌همین دلیل نبوغ کامل او هرگز به‌طور کامل مورد تایید قرار نگرفت. بهره هوشی او بین ۱۸۰ تا ۲۲۰ تخمین زده می‌شود.

• استیون هاوکینگ

هاوکینگ با داشتن آی‌کیو ۱۶۰ فیزیکدان نظری، نویسنده و مدیر تحقیقات مرکز کیهان‌شناسی نظری در کمبریج انگلستان بود. بسیاری از مردم او را دوست دارند و به او احترام می‌گذارند. شاید کارهای او در مورد نسبیت در دهه ۱۹۷۰ شناخته‌شده‌ترین فعالیتش باشد.

نکته قابل توجه این است که استفان هاوکینگ یافته‌های انیشتین را تغییر داد تا نشان دهد که مصنوعات حسابی منحصربه‌فرد نیستند، بلکه بازنمایی واقعی هستند. هاوکینگ تابش سیاهچاله را کشف کرد که هنوز هم طبق نظر بسیاری از دانشمندان بهترین کشف او محسوب می‌شود.

ضریب هوشی نرمال (انسان معمولی) چقدر است؟

میانگین IQ انسان‌ها بین ۸۵ تا ۱۱۵ است اما این عدد می‌تواند بین کشورها و حتی مناطق جغرافیایی متفاوت باشد.

به‌طور کلی، عدد ضریب هوشی با میانه و میانگین ۱۰۰ تعریف می‌شود. اعداد بالای ۱۳۰ به‌عنوان بالاتر از میانگین یا «بسیار برتر» شناخته می‌شوند، در حالی‌که اعداد کمتر از ۷۰، کمتر از میانگین یا به‌عنوان «مشکلات مرزی» برچسب‌گذاری می‌شوند.

حدود ۹۸ درصد از مردم دارای بهره هوشی زیر ۱۳۰ هستند و تنها ۲ درصد از جمعیت، امتیاز هوش بالاتر از این عدد را دارند.

مقاله مرتبط: هوش کلامی، تست فوری و راهکارهای تقویت هوش کلامی

انواع تست‌های هوش برای تعیین ضریب هوشی

تست‌های هوش برای اندازه‌گیری هوش نسبی افراد باتوجه‌به پاسخ‌های آن‌ها به مجموعه‌ای از سوالات طراحی شده‌اند.

سوالات درون یک تست هوش، معمولا حوزه‌هایی مانند استدلال کلامی، توانایی پیش‌بینی توالی، حافظه، استدلال قیاسی و استدلال استقرایی را ارزیابی می‌کنند.

تست‌های هوش در قالب‌های مختلفی موجود هستند و می‌توانند در تشخیص ناتوانی‌های ذهنی یا سنجش پتانسیل ذهنی افراد مورد استفاده قرار بگیرند. انواع مختلفی از این تست‌ها طراحی شده‌اند که در ادامه رایج‌ترین آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

مقیاس هوش بزرگسالان وشلر (WAIS IV)

تست WAIS که برای افراد بین ۱۶ سال تا ۹۹ سال و ۱۱ ماه طراحی شده است، اولین بار توسط دکتر دیوید وشلر در سال ۱۹۵۵ منتشر شد. نسخه IV این تست که در اصل برای ارزیابی توانایی‌های شناختی ایجاد شده است، در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و تا به امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این تست به‌عنوان یک ابزار مفید در تشخیص ناتوانی‌های ذهنی به‌حساب می‌آید. بااین‌حال می‌توان از آن برای برجسته‌کردن استعداد و همچنین نقاط قوت و ضعف در توانایی شناختی افراد استفاده کرد.

این آزمون از ۱۰ زیرآزمون اصلی و پنج زیرآزمون تکمیلی تشکیل شده است که در هر زیرآزمون سوالات به‌تدریج سخت‌تر می‌شوند و نمرات مقیاس‌بندی‌شده از ۱۰ زیرآزمون اصلی، برای تعیین ضریب هوشی آزمون‌دهندگان به‌کار می‌روند.

شاخص‌های زیر در تعیین نمره این آزمون موثر هستند:

• شاخص درک کلامی
• شاخص استدلال ادراکی
• شاخص حافظه فعال
• شاخص سرعت پردازش

تست‌های هوش وشلر

علاوه‌بر WAIS IV، وشلر طیفی از تست‌های هوش دیگر، به‌ویژه مقیاس هوش برای پیش‌دبستانی و ابتدایی (WPPSI) و مقیاس‌های هوش برای کودکان (WISC) را توسعه داده است.

WPPSI برای کودکان ۴ تا ۶ ساله طراحی شده است. بااین‌حال به‌روزترین نسخه آن را می‌توان برای کودکان بین سه تا هفت سال و سه ماه استفاده کرد. همچنین WISC برای کودکان بین شش تا ۱۶ سال مناسب است.

هر دو آزمون WISC و WPPSI به شش بخش کلامی و پنج بخش غیر کلامی تقسیم می‌شوند. امتیازات را می‌توان برای هر بخش فرعی یا برای آزمون کلی به‌دست آورد. نتایج این آزمون‌ها در تشخیص ناتوانی‌های یادگیری و تاخیر رشد مفید هستند.

بااین‌حال، می توان از آن‌ها برای برجسته‌کردن کودکان بااستعداد و پیگیری رشد فکری نیز استفاده کرد. در افراد مبتلا به اختلالات عصبی، این آزمون‌ها می‌توانند به‌عنوان بخشی از آزمایشات عصبی روانشناختی مفید باشند.

ماتریس‌های پیش‌رو Raven

ماتریس‌های پیشرو که برای همه گروه‌های سنی از کودکان خردسال تا بزرگسالان مناسب هستند، توسط جان ریون و دیگران طراحی شده‌اند.

این آزمون برای اولین بار در سال ۱۹۳۸ منتشر شد و در طول سال‌ها تغییرات و اضافات زیادی را به خود دیده است. ماتریس‌های پیش‌رو، یک آزمایش محبوب در نیروهای مسلح بریتانیا در طول دهه ۱۹۴۰ بود.

ماتریس‌های پیش‌رو در مجموع ۶۰ سوال غیر شفاهی دارد که می‌توان آن را به‌صورت انفرادی یا گروهی برگزار کرد. نسخه زمان‌بندی‌شده آزمون، ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. همچنین یک نسخه بدون زمان نیز دارد.

این آزمون برای ارزیابی توانایی غیرکلامی طراحی شده است که به‌عنوان یک شاخص مهم در جمعیت‌های قومی مختلف در نظر گرفته می‌شود.

فرمت‌های مختلفی از آن موجود است که برای انواع سناریوهای بالینی، آموزشی و شغلی مناسب است. این فرمت‌ها عبارتند از:

• ماتریس‌های پیشروی رنگ: مناسب برای کودکان و افراد مسن
• ماتریس‌های پیشروی استاندارد: مناسب برای استفاده در جمعیت عمومی
• ماتریس‌های پیشروی پیشرفته: مناسب برای استفاده توسط افراد با بهره هوشی بالا (۲۰ درصد بالای جمعیت)

سوالات چندگزینه‌ای برای ارزیابی استدلال انتزاعی، توانایی آموزشی، هوش سیال و توانایی حل مسئله طراحی شده‌اند.

تست‌های تعیین ضریب هوشی وودکاک-جانسون

این تست‌ها یکی از محبوب‌ترین آزمون‌های هوش هستند. آن‌ها برای کودکان دو ساله تا افراد مسن ۹۰ ساله استفاده می‌شوند. آزمون‌های وودکاک-جانسون، برای اولین بار توسط ریچارد وودکاک و مری بونر جانسون در سال ۱۹۷۷ طراحی شدند و آخرین به‌روزرسانی آن‌ها در سال ۲۰۱۴ منتشر شد که به‌عنوان نسخه IV شناخته می‌شود.

سه آزمون وودکاک-جانسون موجود است که می‌تواند به‌تنهایی یا گروهی استفاده شود. آن‌ها عبارتند از:

• تست‌های توانایی‌های شناختی: برای برجسته‌کردن مشکلات یادگیری و نقاط قوت یا ضعف شناختی استفاده می‌شوند.
• آزمون‌های پیشرفت: برای ارزیابی توانایی ریاضی و خواندن و همچنین پیشرفت تحصیلی در ارتباط با دانش آکادمیک آزمون‌دهندگان به‌کار می‌روند.
• تست‌های زبان شفاهی: برای تست مهارت زبان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آزمون‌های توانایی‌های شناختی، در قالب سوالات چندگزینه‌ای ارائه می‌شوند و باید توسط روانشناس آموزشی، مرکز تست هوش یا سایر مؤسسات آموزشی اجرا شوند.

آزمون‌های فرهنگ کتل (CFIT)

این تست هوش غیرکلامی که در سال ۱۹۴۹ توسط ریموند کتل طراحی شد، برای کمک به اندازه‌گیری توانایی‌های شناختی افراد، بدون تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی-فرهنگی بود.

CFIT در سه قالب موجود است:

• مقیاس ۱: برای ارزیابی توانایی ذهنی و اختلالات فکری برای کودکان چهار تا هشت ساله و بزرگسالان مبتلا به اختلالات روانی
• مقیاس ۲: برای ارزیابی کودکان بین هشت تا ۱۳ سال
• مقیاس ۳: برای ارزیابی کودکان ۱۴ سال به بالا و بزرگسالان

اجرای این آزمون‌های تعیین ضریب هوشی آسان است و از داوطلبان خواسته می‌شود تا برای هر سؤال، پاسخ چندگزینه‌ای صحیح را انتخاب کنند.

سوالات به چهار زیرآزمون تقسیم شده است و با استفاده از تصاویر و اشکال ارائه می‌شود. داوطلبان باید در یک بازه زمانی ۳۰ دقیقه‌ای، به ۳۰ سوال پاسخ دهند.

آزمون‌های فرهنگ کتل اغلب در انتخاب دانش‌آموزان برای برنامه‌های پیشرفته، شناسایی ناتوانی‌های یادگیری، ارزیابی موفقیت در آموزش متوسطه و ارائه مشاوره برای پیشرفت شغلی استفاده می‌شوند.

تست‌های تعیین ضریب هوشی Stanford-Binet

یکی از محبوب‌ترین تست‌های هوش موجود است. این آزمون عمدتاً کودکان را هدف قرار می‌دهد، اما برایافراد دو سال به بالا مناسب است و پنج حوزه توانایی شناختی زیر را ارزیابی می‌کند:

• استدلال سیال
• دانش
• پردازش بصری – فضایی
• حافظه فعال
• دانش

نتایج آزمون Stanford-Binet را می‌توان برای شناسایی کودکان بااستعداد و افرادی که دارای نقص‌های ذهنی هستند استفاده کرد. برای به‌دست‌آوردن نتیجه دقیق، آزمایش باید توسط متخصص انجام شود.

این آزمون، توسط آلفرد بینه و تئودور سایمون توسعه داده شد و اولین ارزیابی رسمی جریان اصلی اطلاعاتی بود. اولین نسخه در سال ۱۹۰۵ منتشر شد و شامل ۳۰ سوال بود. سرپرست آزمون تا زمانی‌که آزمون‌دهنده قادر به پاسخگویی باشد به سوال‌پرسیدن خود ادامه می‌دهد.

در سال ۱۹۰۸ آزمون استنفورد-بینه، داده‌های کافی برای شناسایی میانگین سطح هوش کودکان در همه گروه‌های سنی را جمع‌آوری و مفهوم «سن ذهنی» را تعریف کرد.

از زمانی‌که این آزمون برای اولین بار منتشر شد، سوالات آن در چهار نوبت به‌روز شده‌اند تا تغییرات زبان، تفاوت فرهنگی و تفاوت جنسیتی را در نظر بگیرند.

هوش غیرکلامی جهانی ۲ (یونیت ۲)

اولین نسخه از آزمون یونیت، توسط بروس براکن و آر استیون مک‌کالوم در سال ۱۹۹۶ طراحی شد. به‌روزترین نسخه آزمون، یعنی یونیت ۲، برای کودکان و جوانان بین پنج تا ۲۱ سال و ۱۱ ماه مناسب است.

یونیت ۲ ارزیابی دقیقی از هوش غیرکلامی یک فرد ارائه می‌دهد. این آزمون شامل شش زیرآزمون، از جمله استدلال قیاسی، طراحی مکعب، سری عددی، کمیت غیر نمادین، حافظه مکانی و حافظه نمادین است.

فرمت آن هم برای اجرا و هم برای پاسخگویی کاملاً غیرکلامی است. این امر باعث می‌شود برای افرادی که نقص زبانی یا مشکلات شنوایی دارند انتخاب خوبی باشد. همچنین به این معنی است که آزمون یونیت ۲ برای افراد مختلف از طیف وسیعی از زمینه‌های فرهنگی قابل دسترسی است.

این آزمون باید به‌صورت انفرادی انجام شود و ارزیاب از هشت حرکت ساده دست و بدن برای انتقال وظایف به آزمون‌دهنده استفاده می‌کند. برای پاسخ‌دادن به هر سوال، آزمون‌دهنده باید یا اشاره کند یا با مداد علامت بگذارد یا از ابزارهای موجود استفاده کند.

چگونه ضریب هوشی خود را تقویت کنیم؟

با برخی از تمرین‌ها می‌توان مغز را سریع‌تر و چابک‌تر کرد و هوش را افزایش داد. در این بخش تعدادی از این تمرین‌ها را به شما معرفی می‌کنیم.

تمرین فعالیت‌های حافظه

بسیاری از فعالیت‌ها، از جمله بازی‌های کلمات و اعداد، می‌توانند حافظه فعال و مهارت‌های استدلال شما را بهبود بخشند. به‌دلیل تأثیر مثبتی که بازی‌های حافظه می‌توانند بر چابکی مغز و بهره هوشی داشته‌باشند، پزشکان این بازی‌ها را برای درمان بیماران زوال عقل توصیه می‌کنند.

فعالیت‌های مربوط به حافظه که می‌توانید در اوقات فراغت خود برای افزایش ضریب هوشی انجام دهید عبارتند از:

• پازل
• سودوکو
• جدول کلمات متقاطع
• بازی‌های کارتی

تمرین مهارت‌های دیداری – فضایی

اکثر تست‌های هوش، تاحدی مهارت‌های دیداری فضایی شما را ارزیابی می‌کنند. این تست‌ها توانایی مغز برای درک و تجسم بازنمایی فیزیکی اشیاء در ذهن را اندازه‌ می‌گیرند. تمرین مهارت‌های دیداری-فضایی یک راه موثر برای افزایش امتیاز IQ به‌ویژه در عناصر فضایی تست های هوش است.

نمونه‌هایی از فعالیت‌ها و بازی‌هایی که می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند، عبارتند از:

• باغ هزارتو
• مدل‌های سه‌بعدی
• منشورهای بازشده

یادگیری زبان جدید برای افزایش ضریب هوشی

یادگیری یک زبان جدید می‌تواند برای مغز مفید باشد. یادگیری زودهنگام زبان بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی با پیامدهای شناختی بهتر در آینده مرتبط است، اما این امکان نیز وجود دارد که یادگیری زبان دیگر حتی در بزرگسالی نیز بتواند چابکی ذهنی شما را بهبود بخشد.

آموختن زبان جدید نیاز به حافظه فعال خوب و انعطاف‌پذیری ذهنی بالا دارد که هر دو می‌توانند به شما کمک کنند تا در تست‌های استاندارد، امتیاز هوش بالاتری کسب کنید.

خواندن کتاب‌های بیشتر

خواندن کتاب چه داستانی و چه غیرداستانی می‌تواند توانایی‌های شناختی شما را بهبود بخشد و به رشد مغز کمک کند. البته این امر در مراحل اولیه رشد صادق است، اما برای بزرگسالانی که می‌خواهند حافظه، تخیل و مهارت‌های فضایی خود را بهبود دهند نیز می‌تواند مفید باشد.

حتی اختصاص‌دادن ۳۰ دقیقه در روز برای مطالعه، ضریب هوشی شما را در طول زمان تقویت می‌کند.

ادامه تحصیل

ادامه تحصیل از طریق خودآموزی در خانه یا گذراندن دوره‌های آموزشی در دانشگاه برای هوش شما بسیار مهم است. در حالی‌که تست‌های هوش دانش را اندازه‌گیری نمی‌کنند، اما برخی از مهارت‌هایی که می‌توانید در طول مطالعه توسعه دهید، از جمله مهارت‌های حل مسئله و استدلال را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

مطالعات نشان داده‌اند که به ازای هر سال تحصیلات رسمی، بهره هوشی فرد بین یک تا پنج امتیاز بالاتر می‌شود که می‌تواند نشان دهد که درس‌خواندن، هوش شما را افزایش می‌دهد.

مقاله مرتبط: چگونه سریع حفظ کنیم؟ تکنیک‌های حفظ سریع مطالب

سخن پایانی

در این مقاله در مورد ضریب هوشی صحبت کردیم و درباره راه‌های تقویت آن سخن گفتیم. همچنین انواع تست‌های هوش را به شما معرفی کردیم.

باید بدانید که IQ پایین به این معنا نیست که یک فرد نمی‌تواند یک زندگی باکیفیت و موفق داشته‌باشد. اکثر افراد بدون توجه به امتیاز هوش خود، ظرفیت یادگیری مناسبی  دارند. بااین‌حال، یادگیری برای برخی آسان‌تر و سریع‌تر از دیگران است.

منابع : + + + + + +

سوالات پرتکرار