هوش کلامی، تست فوری و راهکارهای تقویت هوش کلامی

هوش کلامی یا Linguistic Intelligence یکی از هشتگانه هوارد گاردنر است که او برای دسته‌بندی انواع هوش انسانی در مدل پیشنهادی معروفش ارائه می‌دهد. هوارد گاردنر استاد دانشگاه هاروارد آمریکا است که در زمینه روانشناسی رشد به تحقیق و تدریس مشغول است.

این مدل، تصور قبلی را مبنی بر وجود یک نوع هوش به چالش می‌کشد، مدلی که تمرکز آن صرفا بر روی توانایی‌های شناختی انسان بود. بهره هوشی یا آی‌کیو که در گویش عامیانه به اشتباه ضریب هوشی نامیده می‌شود، در این مدل کاملا مردود است و در بهترین حالت، می‌تواند بخش کوچکی از این مدل باشد. گاردنر، برای اولین بار مدل و یا نظریه هوش چندگانه را در سال 1983 در کتاب Frames Of Mind (چارچوب‌های ذهن) مطرح کرد.

بر اساس این مدل، آدمی با همه‌ هوشی که در طول زندگی خویش خواهد داشت، زاده نمی‌شود. همه‌ ما می‌توانیم دارای انواع هوش باشیم اما نمودِ آن‌ها بسته‌به ژنتیک و تجربه‌ ما به‌صورت انفرادی متغیر است. حال با این پیش‌زمینه می‌توانیم به‌سراغ موضوع اصلی یعنی هوش کلامی بپردازیم.

مقاله مرتبط: هوش هیجانی چیست؟ آموزش راهکارهای تقویت EQ در زمان کوتاه

هوش کلامی چیست؟

هوش کلامی یا هوش زبانی، توانایی استفاده از زبان – نه به معنای عضوی از بدن که معادل language است- یعنی کاربرد صحیح کلمات در بیان افکار و منظور است.

هوش زبانی را نباید با فن بیان یکی دانست. فن بیان تنها ارائه‌ای شفاهی و هوش کلامی تسلط بر سخنوری است. هنگامی که در زبان فارسی از سخن و سخنوری می‌گوییم، نام بزرگ استاد سخن، سعدی خودنمایی می‌کند. اما آیا به راستی طبق نظریه گاردنر می‌توان سعدی را سرشار از نبوغ کلامی دانست؟

گاردنر در کتاب خود، شاعران را نماد به‌کارگیری هوش کلامی می‌داند، حال آن‌که ما از جناب سعدی، شیخ اجل سخن گفتیم. صد البته بدون إغماض و اغراق، سعدی را می‌توان بر بلندای نبوغ و استعداد در هوش زبانی یا کلامی گاردنر دانست و بسیار جالب‌تر آن‌که، او خود در بیت زیر نیز به این موضوع پی برده بود:

زبان درکش ار عقل داری و هوش، چو سعدی سخن‌گوی ورنه خموش.

دقت و وسواس شاعران در به‌کارگیری واژگان را می‌توان همسو با دقت در به‌کارگیری روش علمی دانشمندان علوم تجربی دانست.

هوش کلامی شامل چه مهارت‌هایی است؟

گاردنر، هوش کلامی را به چهار وجه تقسیم می‌کند که درادامه‌ی این مقاله برای درک و فهم بهتر موضوع، همچنین بیان تمثیل از گلستان سعدی، باب اول، در سیرت پادشاهان چند بیتی را وام گرفته‌ایم تا به توضیح هر کدام از این مفاهیم بپردازیم.

معناشناسی

همای بر همه مرغان از آن شرف دارد، که استخوان خورَد و جانور نیازارد

واژه‌ «همای» در لغت و برخلاف تصور عموم نوعی پرنده‌ لاشخور است که می‌تواند بار معنایی منفی داشته‌باشد. اما شاعر در این بیت، «همای» و «شرف» را چنان در هم آمیخته که حاکم از این پرنده‌ به ظاهر فرومایه، درس زندگی بیاموزد.

آواشناسی

از آن کز تو ترسد بترس ای حکیم، وگر با چنو صد بر آیی به جنگ

از آن مار بر پای راعی زند، که ترسد سرش را بکوبد به سنگ

نبینی که چون گربه عاجز شود، برآرد به چنگال چشم پلنگ

تسلط شاعر بر واژگان چنان است که از هم‌آوایی واژگان به‌منظور موزون‌سازی و آهنگین نمودن کلام استفاده می‌کند. این واژگان را در ادبیات فارسی با قافیه می‌شناسیم. در سه بیت فوق، واژه‌های جنگ، سنگ و پلنگ مصداقی بر همین مفهوم است.

شناخت قواعد و دستور زبان

ز گوش پنبه برون آر و دادِ خلق بده، وگر تو می‌ندهی روزِ دادی هست

شناخت قواعد و دستور زبان، به معنای پیروی بی‌چون و چرا از آن نیست! بدین‌گونه که شاعر، ضمن تسلط بر قواعد زبانی، می‌تواند به تشخیص خود دست در قواعد ببرد و حتی آن‌را نقض کند. این توانایی نه از ضعف زبان که از نبوغ  شاعر برمی‌آید. در این بیت «می‌ندهی» جایگزینی برای «نمی‌دهی» است که برای حفظ وزن شعر به‌کار گرفته شده است.

شناخت کاربرد زبان در شرایط مختلف

ظالمی را خفته دیدم نیمروز، گفتم این فتنه است خوابش برده به

وآنکه خوابش بهتر از بیداری است، آن چنان بد زندگانی مرده به

همانطور که در این بیت می‌بینیم، شاعر برای تقبیح ظلم حاکم، به نفرین روی آورده است. امری که در شرایط معمول ممکن است سخیف به‌نظر برسد. گو آن‌که استفاده از رکیک‌ترین دشنام‌ها نیز در شرایط مختلف از جناب سعدی هم برآمده است که با توجه به هوش کلامی او و کاربرد صحیح آن، نمی‌توان هیچ خرده‌ای گرفت.

شغل‌های مربوط به افراد دارای هوش کلامی

مهارت‌هایی نظیر درست شنیدن و خوب شنیدن یا به معنای دقیق‌تر، مهارت درست فهمیدن نیز در کنار فن بیان مناسب، یکی از فاکتورهای لازم برای افراد دارای هوش بالاتر است.

در یک مکالمه فرضی بین یک زن و شوهر:

یلدا: احساس می‌کنم این روزها حال خیلی خوبی دارم و نیازم به دیگران از همیشه کمتر است.

شروین: خوشحالم که می‌شنوم خوب هستی.

اما اگر یلدا به یک روانشناس مراجعه کند،

یلدا: احساس می‌کنم این روزها حال خیلی خوبی دارم و نیازم به دیگران کمتر از همیشه است.

روانشناس: عدم نیازمندی به دیگران بسیار پسندیده است اما چرا نقش دیگران در زندگی تو کمتر شده است؟ آیا تواناتر شده‌ای یا گسست اجتماعی را تجربه می‌کنی؟

در هریک از سناریوهای فرضی فوق، یلدا می‌تواند واکنش بسیار متفاوتی از خود نشان دهد.

پاسخ دوم یلدا در سناریو اول: خیلی خوشحال‌تر هم می‌شوم اگر این هفته مسافرت بروم.

پاسخ دوم یلدا در سناریو دوم: بغض سراغ یلدا می‌آید و او می‌گوی: نمی‌خواهم دیگر هیچ کس را ببینم.

می‌بینیم که واکنش افراد با هوش کلامی غیر یکسان، چگونه در مشاغل مختلف اهمیت پیدا می‌کند. افرادی که توانایی تجزیه و تحلیل دقیق کلام دیگران و همچنین توانایی ارائه دقیق، جامع و مانع در بیان افکار و مفاهیم فکری خویش را دارند، افرادی هستند که می‌توانند شغل‌هایی با نیازمندی به همین ویژگی‌ها انتخاب کنند. برای تبیین موضوع در مورد هر شغل، به یک نمونه ایرانی اشاره می‌کنیم.

مقاله مرتبط: ضریب هوشی؛ از محاسبه تا تقویت ضریب هوشی (IQ)

• مجری

عادل فردوسی پور و توانایی کم نظیر او در بیان احساسات به‌صورت کلامی در زبان و به‌صورت تصویری در حالات چهره و زبان بدن او نسبت‌به موضوعات چالشی و حساسیت برانگیز، کاملا بی‌سابقه بوده است. تسلط در کلام و بداهه‌گویی‌هایی نظیر؛ «چقده خوبیم ما» برای ضربه‌ سر اشکان دژاگه، در شبکه‌های اجتماعی بسیار مورد توجه مردم قرار گرفته بود.

• نویسنده

ایرج پزشکزاد با نوشتن رمان دایی جان ناپلئون توانست تئوری توطئه را که داشت به بخشی از خرده فرهنگ ایرانیان تبدیل می‌شد به سخره بگیرد و آن را سخیف و مبتذل جلوه دهد. رمانی به غایت قدرتمند که عنوان آن نیز به فرهنگ‌نامه‌ی ضرب‌المثل ایران راه یافت.

• معلم

امیر‌عماد میرمیرانی ملقب به جادی، نه یک مجری و نه یک برنامه‌ساز و برنامه‌نویس، که حتما معلمی است با توانایی‌های خارق‌العاده در انتقال سخاوت‌مندانه‌ آگاهی از نوعی که هرگز قبلا در جامعه‌ ایرانی تجربه نکرده‌ایم.

• شاعر

مونا برزویی را نه به نام، که با آثار بسیار زیبای او در کلام بسیاری از خوانندگان پاپ ایران می‌شناسیم. ترانه «دردِ من» را می‌توانیم همنوا با خواننده اش زمزمه کنیم.

• سیاستمدار

قائم مقام فراهانی را می‌توان در زمره معدود سیاستمداران برجسته‌ تاریخ ایران دانست. قلم‌فرسایی او در انشایی کوتاه و حیرت‌انگیز که به انباردار خود نوشت، تبیین‌گر جایگاه یک سیاستمدار دانا است. دریغ است نامه کوتاه وی در این مجال ذکر نشود:

«ارزنی آمد مرجمك نام، گندمگون، ماش فرستاديم نخود آمد برنجش دهيد كه برنج است.» به این معنی که: اگر زنی گندم‌گون پیشت آمد، خودسر نیامده بلکه ما او را فرستادیم به او برنج بدهید که در سختی است.

• کمدین

مهران مدیری و آثار طنز او را غالب ایرانیان دیده و شنیده‌اند. توانایی او در تقلیل جایگاه‌ پوشالی سیاستمداران و کنایه‌های تند و تیز و غیر‌مستقیم او به شکستن تابوهای جدی در قالب طنز کمک شایانی کرده است.

• مترجم

داریوش آشوری اگرچه به شهرت سایر افراد این لیست نیست، معادل‌سازی برخی واژگان مانند همه‌پرسی و نیز ترجمه‌ آثار فلسفی که از توان بسیاری خارج است، را می‌توان نشات گرفته از هوش سرشار او دانست.

راه‌های اندازه‌گیری هوش کلامی

اگر به‌دنبال شاخصی کمّی برای اندازه‌گیری هوش کلامی هستید، شاید هنوز به توضیح بیشتری نیاز دارید. به نظر می‌رسد سنجش هوش زبانی در قالب کیفی و قیاسی، بیشتر مدنظر باشد.

علاقه‌مندی و لذت بردن از هر‌یک از مهارت‌ها، شرط مهمی برای گسترش توانایی‌های بعدی در این زمینه است. پس اگرشما به هر‌یک از شغل‌های گفته‌شده علاقمند هستید،احتمالا واجد انجام تست هوش کلامی نیز خواهید بود! اگرچه محققان پس از انتشار چارچوب‌های ذهن گاردنر در این زمینه نیز به نتایجی دست یافته‌اند، اما معادل‌سازی هر‌کدام از این تست‌ها به زبانی دیگر دشواری‌های خاص خود را دارد و حتی می‌تواند ناممکن باشد.

با اندکی جستجو هم می‌توان به منابع آنلاین برای تست هوش دست پیدا کرد. در ادامه یک تست کوتاه را صرفا برای ترسیم و محک، با استناد به مطالعات در این زمینه بررسی خواهیم کرد.

تست فوری هوش کلامی

برای سنجش سریع این نوع هوش و همچنین با توجه به شناختی که از خود دارید به مجموعه سوالات زیر پاسخ دهید. این پرس‌ها جایگاه فعلی شما را می‌تواند تا حدودی مشخص کند:

• از میان کلمات زیر کدام‌یک با بقیه فرق دارد؟ دراز – بلند – رعنا – سرو
• آیا شما می‌توانید در همین لحظه و فقط خودتان یک مبایعه نامه خودرو تهیه و تنظیم کنید؟
• آیا شما می‌توانید نامه‌ای را یا یک مضمون ولی با سه گفتار و لحن متفاوت به سه مخاطب مختلف از قبیل دادگاه، یک مسابقه‌ ادبی و همچنین برای یک فرد بدون تحصیلات بنویسید به‌گونه ای که در‌خور فهم و مقام شغلی هریک از آن‌ها باشد؟
• آیا شما می‌توانید یکی از تئوری‌های علمی محبوب خود را برای مادربزرگ خود تشریح کنید؟
• آیا در بازی پانتومیم می‌توانید خوب بازی کنید و برنده شوید؟
• در یادآوری و استفاده صحیح از ضرب‌المثل‌ها، اشعار و یا هرگونه تمثیل چقدر تبحر دارید؟
• آیا شما می‌توانید خلاصه فیلم و یا کتابی را که دیده و یا خوانده‌اید بدون دخل و تصرف شخصی، بازگو کنید؟
• آیا شما توانایی تعریف کردن لطیفه را دارید؟ به‌گونه‌ای که مخاطب خود را به خنده وا‌دارید؟

تمریناتی جهت تقویت هوش کلامی

این‌که شما در چه سطحی از توانایی هوش کلامی هستید را هنوز هیچکس نمی‌داند! پس اگر اندک علاقه‌ای به این زمینه دارید می‌بایست خود را در مسیر یادگیری قرار داهید تا پس از مدتی تلاش و استمرار بتوانید توانایی واقعی خود را بسنجید. روش‌هایی که در ادامه ذکر می‌شوند ترکیبی از روش‌های نوین و سنتی است. فرقی نمی‌کند کدامیک را بیشتر بپسندید اما پیشنهاد ما به شما انجام همه‌ این تمرینات است.

• اپلیکیشن‌ها و بازی‌های موبایل: خوشبختانه اپلیکیشن‌های بسیار موثری را چه در وب فارسی و یا در وب انگلیسی می‌توانید پیدا کنید. در صدر لیست پیشنهادی ما اپلیکیشن lumosity قرار دارد. بنیانگذار این اپلیکیشن یک عصب‌شناس به نام دکتر مایکل اسکنلون، فارغ‌التحصیل رشته‌ عصب‌شناسی در مقطع دکتری از دانشگاه استنفورد آمریکا است.
• بازی با کلمات برای تقویت هوش کلامی: بازی‌های سنتی مانند اسم فامیل و یا حل جدول، نمونه‌هایی هستند که می‌توانند در این زمینه موثر باشند.
• ثبت خاطرات: ثبت خاطرات هم یکی از روش‌هایی است که علاوه‌بر کمک به کاهش تنش و استرس، می‌تواند به تقویت هوش کلامی کمک کند.
• یادگیری یک زبان جدید: این روش هم از بهترین روش‌هایی است که می‌توانید به آن تکیه کنید.
• مطالعه آثار ادبی: آثار ادبی مشهور را حتما بخوانید. از رمان‌های فارسی نویسندگان مشهور شروع کنید و آثار ادبی بزرگ جهان را هم حتما از مترجمین و ناشران معتبر  تهیه کنید.
• مطالعه تاریخ برای افزایش هوش کلامی: تاریخ همیشه به مثابه‌ آینه عقب خودرو شماست. پس از آن غافل نشوید. به کدام دوره تاریخی علاقمندید؟ همان دوره تاریخی را مطالعه کنید. لازم نیست تاریخ کل جهان را شخم بزنید. پیشنهاد ما مطالعه تاریخ صدر اسلام از منابعی معتبر مانند تاریخ طبری با ترجمه بلعمی است.
• مطالعه متن قانون: نگاه قانونگذاران به نوشتار و دقت در انتخاب کلمات بسیار جالب و مفید خواهد بود.
• تماشای استندآپ کمدی: این مورد هم در صدر پیشنهادهای ما قرار دارد. با توجه به اینکه هنوز استندآپ کمدی در ایران به بلوغ نرسیده است، حتما ویدیوهای افرادی چون جرج کارلین و گابریل ایگلسیاس را با دقت تماشا کنید.
• ترجمه از زبان مادری به زبان رسمی و بالعکس: آیا توجه کرده‌اید که برخی عبارات در زبان مادری و بومی قابل ترجمه به زبان فارسی نیستند؟ سعی کنید برای آن‌ها بهترین معادل را بسازید و برای کسی که آن زبان را نمی‌داند توضیح دهید.
• داستان‌سرایی برای تقویت هوش کلامی: از خودتان شروع کنید. مثلا اینکه اگر در کشور دیگر یا خانواده‌ای دیگر به دنیا می‌آمدید، اکنون در چه وضعیتی قرار داشتید؟ آن را با جزییات تشریح کنید.
• تقویت تفکر انتزاعی: خیلی ساده شروع کنید. مثلا برای واژه‌ها رنگ بسازید.
• تفسیر آثار هنری: آثار مطرح نقاشان بزرگ جهان را به رشته‌ تحریر در‌آورید. با اثر «شب پرستاره» ونگوگ شروع کنید، در این اثر چه میبینید؟ به تفصیل بیان کنید

معرفی کتاب‌های هوش کلامی

از آن‌جایی‌که در آغاز این نوشتار با گاردنر آشنا شدید، خوب است بدانید تئوری که او بنیان نهاد، نگاه بسیاری از پژوهشگران را تغییر داد و به خود معطوف کرد. مهمترین نتیجه تئوری وی را می‌توان تغییر در ساختار نظام‌های آموزشی پیشرو جهان دانست. نظام‌های آموزشی واپس‌گرا برای سنجش دانش‌آموزان، همچنان بر هوش حفظی و ریاضی تکیه می‌کنند.

باکینهام و کلیفتون در کتاب خود ضمن تقسیم‌بندی هوش به 34 قسمت، بر دو قانون تاکید می‌کنند. نخست آن‌که هیچکس وجود ندارد که همه‌ 34 نوع هوش او فوق‌العاده باشد. دوم آن‌که هیچکس وجود ندارد که حداقل در 5 بخش نابغه نباشد.

کتاب‌هایی که معرفی خواهند شد، برای علاقمندان و مطالعه بیشتر به‌شدت توصیه می‌شوند.

• کتاب کشف توانمندی‌ها: اثر مشترک مارکوس باکینکهام و دونالد کلیفتون
• کتاب بیان: اثر سیروس شمیسا
• کتاب روانشناسی روابط انسانی: اثر رابرت بولتون

سخن پایانی

با نگاهی به تحقیقات به این نتیجه خواهید رسید که نگاه هیچ‌یک از پژوهشگران به مقوله هوش، دودویی یا صفر و یک نیست و هوش کلامی هم از این قاعده مستثنی نخواهد بود. اگر‌چه برخی افراد هوش زبانی خارق‌العاده‌ای دارند اما به این معنی نیست که سایر افراد توانایی پرورش آن‌ را نداشته‌باشند، ضمن آن‌که در مسیر پرورش این هوش، می‌توان استعدادهای نهفته را نیز کشف کرد.

سوالات متداول