افت تحصیلی دانش آموزان؛ دلایل، نشانه‌ها و راهکارهای کلیدی جبران آن

متاسفانه اکثر والدین و معلم‌ها در واکنش به افت تحصیلی دانش‌آموزان برخورد مناسبی ندارند و گاهی اقدامات آنها اوضاع را بدتر هم می‌کند! شاید فکر کنید افت تحصیلی مخصوص بچه‌های بازیگوش کلاس است یا چیز مهمی نیست و بعد از مدتی خودبه‌خود برطرف می‌شود. در حالی‌که خیلی وقت‌ها اتفاقا دانش‌آموزان زرنگ و زحمت‌کش گرفتار افت تحصیلی می‌شوند و اگر ریشه‌های این موضوع شناسایی نشود و کسی دانش‌آموز را هدایت نکند، این مشکل ماندگار خواهد شد. 

اگر می‌خواهید با دلایل، نشانه‌ها و راهکارهای جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان در تمام مقاطع آشنا شوید، تا انتها با پایتخت کتاب همراه باشید. 

نشانه‌های افت تحصیلی دانش‌آموزان

افت تحصیلی در مراحل انتهایی خود به حدی واضح و مشخص است که برای شناسایی آن نیازی به جستجو یا بررسی زیاد ندارید. آنچه برای ما مهم است، شناسایی زود هنگام علائم و نشانه‌های این مشکل است تا قبل از اینکه کار به جاهای باریک بکشد، اقدامی کنیم! قبل از اینکه به معرفی این نشانه ها بپردازیم، لازم است این نکته را گوشزد کنیم که منظور ما از افت تحصیلی مقایسه دانش‌آموز با ایده‌آل‌های ذهنی خودمان نیست، بلکه زمانی به دانش‌آموز برچسب افت تحصیلی می‌زنیم که عملکرد حال حاضر او نسبت به عملکرد گذشته‌اش افت پیدا کرده باشد.

با این نشانه‌ها بهتر می‌توانید این مشکل را شناسایی کنید: 

• نمرات او در اکثر دروس افت قابل توجه داشته است. 
• هر روز با آوردن یک بهانه از کلاس درس غیبت می‌کند. 
• نسبت به مدرسه رفتن یا انجام تکالیف بی‌میل است و اهمال‌کاری می‌کند. 
• به استفاده کردن از گوشی موبایل اعتیاد پیدا کرده است. 
• با دوستان جدیدی وقت‌گذرانی می‌کند که چندان مسئولیت‌پذیر و درس‌خوان به نظر نمی‌رسند. 
• دچار افت تمرکز و حواس‌پرتی شده است، مثلا دانش‌آموزی که قبلا در حل تمرینات مشارکت می‌کرد، این روزها سر کلاس چرت می‌زند یا خودش را قایم می‌کند! 

مقاله مرتبط: دانش آموزان بیش فعال؛ هر آنچه معلمین و والدین باید بدانند

مهمترین دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان

دلیل افت تحصیلی در دانش‌آموزان مقاطع مختلف، با هم متفاوت است؛ برای مثال کمال‌گرایی مشکلی است که بیشتر نوجوانان یعنی دانش‌آموزان دوره‌های متوسطه اول و دوم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. در ادامه علت‌های افت تحصیلی برای دانش‌آموزان دبستانی و دانش‌آموزان مقطع متوسطه را جداگانه بررسی کرده‌ایم. 

علت افت تحصیلی دانش‌آموزان ابتدایی

گاهی کودکان یکسری مشکلات یادگیری یا روان‌شناختی دارند که تا قبل از مدرسه رفتن کشف و شناسایی نمی‌شوند، این کودکان بعد از شروع مدرسه و به ویژه در پایه‌های تحصیلی بالاتر، دچار افت تحصیلی می‌شوند و ممکن است توسط معلم یا والدین سرزنش شده و اوضاع آنها بدتر شود. پس دلایلی که در ادامه ارائه کرده‌ایم را به دقت مطالعه کنید شاید بتوانید دلیل افت تحصیلی در سنین پایین را پیدا کنید: 

• مشکلات یادگیری: با اینکه دانش‌آموز برای یاد گرفتن مطالب تلاش می‌کند اما نمی‌تواند عملکردی مشابه سایر دانش‌آموزان داشته باشد یا برقراری ارتباط با معلم و سایر دانش‌آموزان برایش دشوار است. 
• اختلال تمرکز یا ADHD: این دسته از دانش‌آموزان با شیطنت‌هایشان شناخته می‌شوند، به درس گوش نمی‌کنند، دائم از سر جایشان بلند می‌شوند و حتی مانع این می‌شوند که سایر دانش‌آموزان به درس گوش کنند. 
• اوتیسم: کودکانی که اختلال اوتیسم دارند، شاید در یادگیری دروس به مشکل چندانی برنخورند؛ اما محیط مدرسه و برقراری ارتباط با افراد غریبه برای آنها طاقت‌فرسا و استرس‌آور است. 
• جدید بودن محیط: گاهی دانش‌آموز دبستانی به محض اینکه والدینش او را از مدرسه‌ای به مدرسه دیگر منتقل می‌کنند، دچار افت تحصیلی می‌شود. 
• مشکل با همکلاسی‌ها: خیلی وقت‌ها دانش‌آموزان دبستانی با همکلاسی‌هایشان به مشکل برمی‌خورند و چون درک درستی از وضعیت ندارند یا نمی‌توانند مشکل خود را با بزرگترها در میان بگذارند، از درس و مدرسه فراری و بیزار می‌شوند. 
• مشکلات خانوادگی: تحقیقات نشان می‌دهد مشکلات خانوادگی مانند مشاجره در فضای خانه یا طلاق والدین، ارتباط مستقیمی با افت تحصیلی دانش‌آموزان دارند. 

مقاله مرتبط: خجالتی بودن در مدرسه؛ علل و حل مشکل کم رویی دانش آموزان

علت افت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی

نوجوانی به خودی خود یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی هر شخص است و زمانی است که انواع افکار آزار دهنده به ذهن دانش‌آموزان هجوم می‌آورد. در کنار این مسئله، برخی عوامل به افت تحصیلی در این دوران یعنی در مقاطع متوسطه اول و دوم دامن می‌زند، عللی مانند: 

• مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی: این استرس و افسردگی هر منشایی می‌تواند داشته باشد، از تغییرات هورمونی و جسمی تا فکر کردن به آینده نامعلوم! 
• تاثیر منفی همسالان: در این دوران دانش‌آموزان بیش از پیش تحت تاثیر همسالان خود قرار دارند و امان از اینکه گروهی از دانش‌آموزان بازیگوش و بی‌هدف را برای دوستی انتخاب کنند. 
• اعتیاد به فضای مجازی: آشنایی با فضای مجازی و تمایل به انجام بازی‌های کامپیوتری در دانش‌آموزان مقطع متوسطه به اوج خود می‌رسد. از طرفی این فضاها برای دانش‌آموزان جذاب هستند و از طرف دیگر آنها هنوز کنترل و مدیریت احساسات خود را ندارند. 
• کمال‌گرایی: گاهی دانش‌آموزان در مقطع متوسطه برای خود هدفی تعیین می‌کنند و می‌خواهند کارشان را بدون نقص و عالی انجام دهند و به عبارتی درگیر کمال‌گرایی می‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود با کوچکترین اشتباهی ناامید شوند و به تدریج افت تحصیلی را تجربه کنند. 
• نداشتن هدف برای آینده: گاهی دانش‌آموزان سال تحصیلی را خیلی خوب آغاز می‌کنند اما چون یک برنامه بلند مدت اصولی ندارند، به تدریج انگیزه اولیه را از دست داده و عملکردشان افت می‌کند. 
• اعتماد به نفس و عزت نفس پایین: متاسفانه دانش‌آموزان در دوره متوسطه اول و دوم، به شدت خودشان را با سایرین مقایسه می‌کنند و اگر اعتماد به نفس کافی نداشته باشند، با دیدن دانش‌آموزی که وضعیت بهتری نسبت به آنها دارد سرخورده می‌شوند و نتیجه این اتفاق افت تحصیلی است. 
• مشکلات خانوادگی: مشکلات و تنش‌های محیط خانه بدون شک وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان را در کلیه مقاطع تحصیلی تحت تاثیر قرار می‌دهد. کاهش ساعت مطالعه برای رسیدگی به مشکلات خانوادگی یا افت تمرکز به خاطر درگیری ذهنی از جمله دلایل مهم افت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی است. 
• تکنیک‌های مطالعاتی غلط: گاهی دانش‌آموزان با انگیزه و اشتیاق فراوان درس خواندن را شروع می‌کنند اما چون از تکنیک‌های اشتباهی برای مطالعه استفاده می‌کنند، به اندازه تلاش‌شان نتیجه نمی‌گیرند و همین موضوع باعث دلسرد شدن آنها و افت تحصیلی‌شان می‌شود. 

مقاله مرتبط: اعتیاد در دانش آموزان، 12 راهکار مقابله با اعتیاد در مدارس

راهکارهای کلیدی جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان

بعد از اینکه ریشه افت تحصیلی دانش‌آموز را با توجه به مطالب پاراگراف‌های قبلی مشخص کردیم، می‌توانیم متناسب با این دلایل راهکارهای مناسبی ارائه کنیم. گاهی لازم است از چندین راهکار به طور همزمان استفاده کنید، در ادامه این راهکارها را می‌توانید مطالعه کنید: 

• مراجعه به پزشک یا روانپزشک در موارد مشکوک به اختلال یادگیری، اوتیسم، افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات جسمی و روانی
• محدود کردن استفاده از گوشی موبایل یا بازی‌های کامپیوتری. پیشنهاد می کنیم مقاله “چگونه استفاده از گوشی را محدود کنیم” را بخوانید.
• تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس دانش‌آموزان با کمک جلسات مشاوره‌ای.
• تنظیم یک برنامه اصولی که متناسب با سطح توانمندی‌های دانش‌آموز تنظیم شده است
• مراجعه به روانشناس یا روانپزشک برای رفع مشکل کمال‌گرایی و وسواس فکری
• حذف عوامل حواس‌پرتی محیط اطراف. پیشنهاد می کنیم مقاله “افزایش تمرکز در مطالعه” را بخوانید.
• یادگیری روش‌های صحیح مطالعه هر درس. پیشنهاد می کنیم مقاله “بهترین روش درس خواندن” را بخوانید.  
• نظارت غیر مستقیم والدین بر گروه‌های دوستی دانش‌آموزان
• اصلاح سبک زندگی دانش‌آموز و تنظیم برنامه خواب و تغذیه
• درک کردن دانش‌آموز، سرزنش نکردن او و تاکید بر این نکته که نمراتش تاثیری در میزان ارزشمندی‌اش ندارند. 

نقش مدرسه در افت تحصیلی دانش‌آموزان

خود من هم در زمان تحصیلم در مدرسه، درس آن معلمی که با من برخورد خوبی داشت را با انگیزه و اشتیاق بیشتری مطالعه می‌کردم. گاهی معلم‌ها از تاثیر کلام و رفتارشان روی وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان به ویژه دانش‌آموزان کم سن و سال‌تر آگاه نیستند. یک سرزنش از سمت معلم در جمع همکلاسی‌ها، می‌تواند دانش‌آموزی که تا امروز خوب درس می‌خواند را ناامید کند و آغازی برای افت تحصیلی او شود. 

از طرفی معلم‌هایی که به موقع مشکلات دانش‌آموزان از قبیل اختلال تمرکز، افسردگی یا اضطراب را شناسایی می‌کنند، کمک می‌کنند قبل از اینکه اوضاع دانش‌آموز پیچیده شود، بتوان از افت تحصیلی او جلوگیری کرد. به والدین توصیه می‌کنیم قبل از اینکه به فرزندشان برچسب تنبلی بزنند، ابتدا ارتباط متقابل او با همکلاسی‌ها و معلمان را در محیط مدرسه بررسی کنند. 

نقش والدین در افت تحصیلی دانش‌آموزان

در این قسمت اصلا قصد فرافکنی و پیدا کردن مقصر برای افت تحصیلی دانش‌آموزان را نداریم، اما این حقیقت که دانش‌آموزان در یک محیط خانوادگی پر تنش دچار افت تحصیلی می‌شوند، اثبات شده است. به والدین توصیه می‌کنیم یک اتاق مجزا برای مطالعه فرزندشان در نظر بگیرند، تا حد امکان از جروبحث در محیط خانواده و در حضور دانش‌آموز بپرهیزند، او را با کسی مقایسه نکنند، از فرزندشان بیش از حد توانش توقع نداشته باشند و با دیدن نشانه‌های افت تحصیلی، به جای سرزنش و تحقیر کردن دانش‌آموزان به دنبال دلیل این موضوع باشند و در بهبود اوضاع تحصیلی فرزندشان سهم خود را ایفا کنند.

یکی از موضوعاتی که اکثر خانواده‌ها نسبت به آن گارد دارند، مراجعه به روانشناس و روانپزشک است، لطفا در صورت نیاز، بدون تعصب و با آگاهی فرزندتان را نزد یک مشاور یا پزشک باتجربه ببرید. 

سوالات متداول

سخن آخر

افت تحصیلی دانش‌آموزان موضوعی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن عبور کرد بلکه با شناسایی به موقع این مشکل، می‌توان دانش‌آموز را در بازگشت به وضعیت مطلوب قبلی‌اش کمک کرد. در این محتوا ابتدا در مورد نشانه‌ها و بعد دلایل افت تحصیلی در مقطع دبستان و متوسطه دوم صحبت کردیم، در ادامه راهکارهایی برای حل این مشکل ارائه کردیم و در مورد نقش مدرسه و والدین مختصری صحبت کردیم. 

در انتها اگر سوالی در مورد موضوع این محتوا دارید، سوالات‌تان را در قسمت دیدگاه‌ها با کارشناسان مجموعه پایتخت کتاب در میان بگذارید.