دلایل فراموشی در مطالعه دروس تخصصی

در این مقاله قصد داریم در مورد دلایل فراموشی در مطالعه دروس تخصصی با شما صحبت کنیم و راهکارهای مقابله با فراموشی مطالب را مورد بررسی قرار دهیم. اما قبل از آن لازم است با عملکرد حافظه انسان و انواع حافظه نیز آشنایی پیدا کنیم.

فراموش کردن یک فرآیند طبیعی و عادی مغز است و حتی افرادی که حافظه قوی دارند هم از شر آن در امان نیستند. شاید این مسئله برای سایر افراد جامعه چندان مهم نباشد و بتوانند با آن کنار بیایند؛ اما برای یک داوطلب کنکور سراسری، فراموش کردن مطالب دردسر بزرگی به حساب می‌آید و این مسئله می‌تواند تمام زحمات او را به باد دهد. یک داوطلب کنکور سراسری باید حجم زیادی از مطالب را مطالعه کرده، یاد بگیرد و به حافظه خود بسپارد؛ مطالبی که تنوع زیادی دارند و به یاد آوردن جزئیات آن‌ها بسیار حائز اهمیت است.

در این مقاله به عملکرد حافظه و دلایل فراموشی در مطالعه دروس تخصصی می‌پردازیم و همچنین راه‌های جلوگیری از فراموشی مطالب را در دروس مختلف بررسی می‌کنیم.

عملکرد حافظه و انواع آن

حافظه انسان ساختار و عملکرد پیچیده‌ای دارد که در حال حاضر قصد نداریم به جزئیات آن بپردازیم؛ اما تعریف کلی حافظه به این صورت است که حافظه یک نیرو و توانایی است که می‌تواند مطالب و اطلاعات مختلف را ثبت کرده و در موقع لزوم برای ما بازیابی کند.

اگر بخواهیم به صورت اجمالی نحوه عملکرد حافظه را توضیح دهیم، باید بگوییم که ابتدا اطلاعات مختلف از طریق حواس پنجگانه دریافت شده و به سرعت توسط مغز پردازش می‌شوند، سپس اطلاعات در حافظه حسی ذخیره می‌شوند. مدت زمان ذخیره اطلاعات در حافظه حسی بسیار کوتاه است؛ پس اطلاعات به حافظه کوتاه مدت منتقل می شوند. از آنجایی که ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات در حافظه کوتاه مدت هم کم است، در این مرحله هم بسیاری از مطالب فراموش می‌شوند؛ راه‌حل چیست؟تثبیت اطلاعات در حافظه بلند مدت.

یکی از بهترین راه‌ها برای ذخیره اطلاعات در حافظه بلند مدت، مرور و تکرار اصولی و منظم مطالب است.

دلایل فراموشی دروس تخصصی بعد از مطالعه

بسیاری از داوطلبان تصور می‌کنند که فراموش کردن مطالب بیشتر مخصوص درس‌های عمومی و مطالب حفظ کردنی است؛ این تصور کاملا اشتباه است زیرا در بسیاری از مواقع شاهد این هستیم که بعد از مطالعه دروس تخصصی، داوطلب حجم زیادی از اطلاعات را به دست فراموشی می‌سپارد. فراموشی بعد از مطالعه دروس تخصصی دلایل زیادی دارد که تنها یک دلیل آن مربوط به ساختار حافظه انسان است:

1. مطالعه بدون علاقه: حتما برای شما هم این اتفاق افتاده است که یادآوری دیالوگ یک فیلم که فقط یک بار آن را تماشا کرده‌اید، راحت‌تر و سریع‌تر از به یاد آوردن فرمول‌های مثلثات است! اینجا است که علاقه تاثیر خودش را نشان می‌دهد؛ تحقیقات ثابت کرده‌اند که اگر مطلبی را بدون علاقه بخوانید، میزان توجه و تمرکز شما به شدت افت خواهد کرد و این یعنی بخش زیادی از مطالب را فراموش می‌کنید.
2. یادگیری ناقص مطالب: برای به یاد آوردن یک مطلب باید از قبل یادگیری کاملی داشته باشید؛ یعنی تمامی نکات را مطالعه کرده و یاد گرفته باشید. برای مثال داوطلبی که در مبحث تابع پایه دهم نقص دارد، بعد از مطالعه مبحث تابع از کتاب ریاضی یازدهم باز هم یادگیری کاملی نخواهد داشت.
3. سرکوب کردن اطلاعات: روانشناسان معتقدند که اگر مطالعه یک درس با تجربه کردن احساسات ناخوشایندی مانند استرس و ترس همراه باشد، اطلاعات به درستی در حافظه ثبت نمی‌شوند، این اتفاق به صورت ناخودآگاه رخ می‌دهد و به معنی سرکوب کردن اطلاعات است.
4. نداشتن تمرکز کافی: طبیعتا اگر هنگام مطالعه پرش ذهنی داشته باشید یا بخشی از توجه شما به وقایع محیط اطراف یا سروصداها معطوف باشد، بخش زیادی از مطالب درسی را اصلا به حافظه خود نمی‌سپارید و در یادآوری مطالبی هم که در حافظه شما ثبت شده‌اند با مشکل مواجه می‌شوید.
5. سازمان دهی نا مناسب اطلاعات: مطالعات نشان می‌دهد که یادآوری اطلاعاتی که به هنگام مطالعه به خوبی دسته بندی شده‌اند، بسیار راحت‌تر از به یاد آوردن اطلاعات پراکنده و نامنظم است.
6. نداشتن انگیزه برای به یاد آوردن: یکی از اتفاقاتی که برای اکثر دانش‌آموزان رخ می‌دهد این است که درست بعد از بیرون آمدن از جلسه یک آزمون یا امتحان، بخش زیادی از مطالب را فراموش می‌کنند. دلیل این موضوع آن است که دانش‌آموز صرفا مطالب را به هدف امتحان پیش‌رو مطالعه کرده است نه یادگیری عمیق و طولانی مدت.
7. گذر زمان: حتی اگر هنگام مطالعه تمرکز و علاقه زیادی داشته باشید، مطالب را به صورت منظم و دسته بندی شده بخوانید و خبری از استرس و فشار روانی هم نباشد، باز هم گذر زمان باعث می‌شود به تدریج در به یادآوردن بسیاری از جزئیات با مشکل مواجه شوید.

حتما بخوانید: برنامه ریزی برای کنکور 1403 به سبک رتبه برترها

دلایل فراموشی درس زیست شناسی و راهکارهای جلوگیری از آن

در کنکور رشته تجربی، درس زیست بیشترین حجم از مطالب و نکات را به خود اختصاص داده است و این مطالب اکثرا به صورت پیوسته و مرتبط با هم هستند. به دلیل تنوع بالای مطالب، طرح سوال از جزئیات ریز کتاب و حجم زیاد کتاب‌های زیست سه پایه، فراموشی مطالب مربوط به درس زیست شناسی یکی از چالش‌های بزرگ داوطلبان رشته تجربی است. برای جلوگیری از فراموشی نکات درس زیست، باید بین مطالب خوانده شده ارتباط برقرار کنید.

مثلا برای ملخ اطلاعات مربوط به دستگاه گوارش، تنفس، دفع مواد زائد و… را به صورت یکجا جمع‌آوری کرده و مطالعه کنید. همچنین مرور منظم و اصولی مطالب نقش بسیار مهمی دارد؛ در ادامه فواصل استاندارد مرور را به کمک منحنی یادگیری ابینگهاوس آموزش می‌دهیم.

توجه کنید که در درس زیست شناسی نمی‌توانید از خلاصه نویسی برای مرور سریع استفاده کنید؛ زیرا تک تک کلمات مهم هستند و نباید چیزی خلاصه یا حذف شود.

حتما بخوانید: فراموشی نکات زیست؛ اینجوری بخون که فراموش نکنی

دلایل فراموشی درس‌های ریاضی و فیزیک و راهکارهای جلوگیری از آن

خوشبختانه اکثر دانش‌آموزان اعتقاد دارند که میزان فراموشی اطلاعات در درس‌های ریاضی و فیزیک بسیار کمتر از سایر دروس است؛ البته این در صورتی است که شما یادگیری صحیح و کاملی در این دو درس داشته باشید.

برای به حداقل رساندن فراموشی در درس‌های ریاضی و فیزیک برای شما دو توصیه داریم، اول اینکه فقط فرمول‌های مهم و اصلی کتاب درسی را یاد بگیرید و از حفظ کردن انبوه فرمول‌های ساختگی و راه‌حل‌های کوتاه خودداری کنید. (برای اینکه فرمولی را فراموش نکنید یادگیری روش اثبات آن کمک کننده است)، دوم اینکه برای این دو درس حتما خلاصه نویسی کنید؛ اهمیت خلاصه‌ نویسی در روزهای پایانی قبل از هر امتحان و آزمون مشخص می‌شود.

برای خلاصه نویسی درس‌های ریاضی و فیزیک، ابتدا یک توضیح کوتاه از آن مفهوم بنویسید (مثلا تعریف مشتق) سپس فرمول‌های اصلی را به همراه ذکر یک مثال برای هر فرمول، یادداشت کنید.

حتما بخوانید: بهترین منابع فیزیک کنکور تجربی 1403؛ لیست بهترین کتاب ها

دلایل فراموشی درس‌ شیمی و راهکارهای جلوگیری از آن

مطالب درس شیمی به صورت ترکیبی از مفاهیم و مسائل است و احتمال فراموشی مطالب در این درس هم بالا است. اگرچه قسمت مربوط به مفاهیم درس شیمی به اندازه درس زیست جزئیات ریز ندارد و مطالب پیوستگی کمتری باهم دارند؛ اما با بررسی سوالات چند سال گذشته متوجه می‌شویم که برای پاسخ دادن به سوالات این قسمت لازم است همه نکات مربوطه را به یاد داشته باشید.

برای قسمت مفهومی این درس نمی‌توانید خلاصه نویسی کنید اما برای بخش مربوط به مسائل حتما باید خلاصه تهیه کنید. برای این کار می‌توانید از روش خلاصه نویسی که برای درس‌های ریاضی و فیزیک آموزش دادیم استفاده کنید.

اگر داوطلب رشته تجربی هستید، روزانه حداقل دو ساعت را به مطالعه درس زیست و دو ساعت را به مطالعه درس شیمی اختصاص دهید.

حتما بخوانید: بهترین منابع شیمی کنکور 1403

خداحافظی با فراموشی به کمک منحنی یادگیری ابینگهاوس

فرض کنید یک دانش‌آموز تمامی اصول مربوط به مطالعه را رعایت می‌کند و علاقه زیادی به مطالعه درس‌هایش دارد، این دانش‌آموز بعد از یاد گرفتن مطالب و حل تست و نمونه سوال، دیگر سراغ مطالب خوانده شده نمی‌رود و یک هفته بعد در یک آزمون که از همان مطالب طرح شده است شرکت می‌کند. حدس بزنید نتیجه چه می‌شود؛ به احتمال زیاد او با دیدن درصدهای پایین خود شوکه می‌شود. دلیل این اتفاق این است که مطالب بعد از یادگیری به مرحله تثبیت نرسیده‌اند و در نتیجه بخش زیادی از آنها فراموش شده‌اند.

حتما شنیده‌اید که برای جلوگیری از فراموشی، باید درس‌هایتان را مرتب مرور کنید؛ اما آیا روش صحیح مرور درس‌ها را می‌دانید؟ از نظر منحنی یادگیری ابینگهاوس اگر شما مفاهیم مربوط به یک درس را 100 %  یاد گرفته باشید، بعد از گذشت 24 ساعت 20 تا 30 درصد از آن مطالب را فراموش می‌کنید.

 راه‌حل جلوگیری از این اتفاق، مرور مطالب در بازه‌های زمانی مشخصی است، اولین مرور باید 20 دقیقه بعد از مطالعه اتفاق بیوفتند چون فرآیند فراموشی درست از همین زمان آغاز می‌شود، دومین مرور 24 ساعت بعد، سومین مرور 6 روز بعد از مرور دوم، چهارمین مرور 10 روز بعد از اولین مطالعه و آخرین مرور یک ماه بعد از اولین مطالعه باید صورت بگیرد. به این ترتیب مطالب در حافظه بلند مدت ثبت شده و احتمال فراموشی آنها بسیار کاهش می‌یابد.

چند نکته برای مطالعه با حداقل فراموشی

تکرار و مرور در کاهش درصد فراموشی اطلاعات بسیار موثر است اما به تنهایی کافی نیست. شما هرچقدر هم تلاش کنید بازهم احتمال فراموشی وجود دارد و ما ادعا نمی‌کنیم که با تکرار منظم مطالب می‌توانید فراموشی را به صفر برسانید؛ اما چند راهکار ساده وجود دارد که با انجام دادن آنها احتمال فراموش کردن مطالب به شدت کاهش می‌یابد:

• طراحی سوال از مطلب مورد نظر: یکی از عواملی که فراموشی را به حداقل می‌رساند، درگیر کردن هر چه بیشتر مغز با آن مطلب است و برای درگیر کردن مغزتان لازم است مانند یک طراح سوال وارد عمل شده و از درس‌هایتان سوال طرح کنید. با این کار هم نقاط ضعف احتمالی خود را پیدا می‌کنید و هم به مغزتان فرصت بازیابی اطلاعات را خواهد داد.
• کمک گرفتن از  نمودارها: از جمله راهکارهای موثر برای فرار کردن از فراموشی اطلاعات، تحریک و تقویت حافظه دیداری است؛ زیرا ذهن ما تمایل زیادی برای به حافظه سپردن تصاویر دارد. بعد از مطالعه کامل یک مطلب و رسیدن به تسلط نسبی، می‌توانید خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات و سرتیترهای اصلی و فرعی را به صورت یک نمودار رسم کنید. این کار حتی برای درس زیست شناسی هم کاربرد دارد، البته حتما به یاد دارید که پیش‌تر گفتیم تک تک کلمات کتاب هنگام مطالعه این درس مهم هستند و نباید کشیدن نمودار را جایگزین مطالعه کتاب درسی کنید.
• برچسب زدن ممنوع: بعضی از دانش‌آموزان عادت دارند برچسب‌های مختلفی به خودشان بزنند؛ برای مثال همیشه این جمله را تکرار می‌کنند که من حافظه ضعیفی دارم. قصد نداریم از شما بخواهیم که واقعیت را انکار کنید یا خودتان را گول بزنید؛ اما درست نیست که قبل از انجام هر کاری با یک ذهنیت بد و منفی دست به عمل بزنید. همه نکات یک مطالعه اصولی را امتحان کنید، آنگاه متوجه خواهید شد که حافظه شما آنقدرها هم ضعیف نیست.
• بین مطالب ارتباط برقرار کنید: کتاب‌های مربوط به دروس تخصصی شما به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مطالب هر سه پایه با هم ارتباط دارند. سعی کنید این ارتباط‌ها را پیدا کنید و در کنار هم قرار دهید، به این ترتیب اگر زمانی یک مطلب را فراموش کنید می‌توانید به کمک سایر مطالب مرتبط با آن، به سرعت مطلب مورد نظر را به یاد آورید.
• پیش فرض‌های ذهنی‌تان را تغییر دهید: وقتی از دانش‌آموزان می‌خواهیم مطلبی که هفته پیش یاد گرفته‌اند را مرور کنند، اکثر آنها هنگام مرور از بخش زیادی از مطالب را به بهانه اینکه این را قبلا خوانده‌ام و بلد هستم حذف می‌کنند. به همین دلیل هنگام مرور کردن باید پیش فرض‌های ذهنی‌تان را تغییر دهید و هربار تصور کنید مطلب و نکته تازه‌ای در انتظار شما است که شاید آن را قبلا کشف نکرده بودید. یکی از بهترین کارها این است که قبل از مرور مطالب از خودتان یک آزمون بگیرید، آن را تحلیل کنید و تمرکزتان را بیشتر روی مطالبی که فراموش کرده‌اید بگذارید.

حتما بخوانید: نحوه انتخاب بهترین منابع کمک درسی

سخن آخر

در جلسه کنکور شما باید به سوالات مربوط به دروس اختصاصی پاسخ دهید، حجم مطالب مربوط به این درس‌ها زیاد است، به همین دلیل اکثر داوطلبان علی‌رقم یادگیری خوب این دروس، به نتیجه مطلوبی نمی‌رسند. دلیل اصلی این اتفاق فراموش کردن بعضی از نکات است در این مقاله دلایل فراموشی در مطالعه دروس تخصصی و راهکارهای مقابله با آن را بررسی کردیم.