مطالعه بدون فراموشی به‌روش دانشگاه هاروارد؛ ۸ گام طلایی

08 آذر 1403

امیرحسین میری

زمان مطالعه : 15 دقیقه

مطالعه بدون فراموشی به‌روش دانشگاه هاروارد؛ ۸ گام طلایی

فراموش کردن یک فرآیند طبیعی و عادی مغز است و حتی افرادی که حافظه قوی دارند هم از شر آن در امان نیستند. شاید این مسئله برای سایر افراد جامعه چندان مهم نباشد و بتوانند با آن کنار بیایند؛ اما برای دانش‌آموزان یا داوطلبان کنکور سراسری، فراموش کردن مطالب دردسر بزرگی به حساب می‌آید و این مسئله می‌تواند تمام زحماتشان را به باد دهد.

در این مقاله قصد داریم مطالعه بدون فراموشی به‌روش دانشگاه هاروارد را به شما آموزش دهیم. این روش شامل هشت مرحله است که با اجرای آن‌ها هیچ مطلبی از ذهن‌تان پاک نمی‌شود. با پایتخت کتاب همراه باشید.

آنچه خواهید خواند ...

عملکرد حافظه و انواع آن
مطالعه بدون فراموشی چیست و چه مراحلی دارد؟
مزایای روش مطالعه بدون فراموشی
چه موقع باید از روش مطالعه بدون فراموشی استفاده کنید؟
دلایل فراموشی دروس تخصصی بعد از مطالعه
چند نکته برای مطالعه با حداقل فراموشی
سخن پایانی

عملکرد حافظه و انواع آن

حافظه یک نیرو و توانایی است که می‌تواند مطالب و اطلاعات مختلف را ثبت کرده و در مواقع لزوم برای ما بازیابی کند. اگر بخواهیم به صورت اجمالی نحوه عملکرد حافظه را توضیح دهیم، باید بگوییم که ابتدا اطلاعات مختلف از طریق حواس پنجگانه دریافت شده و به سرعت توسط مغز پردازش می‌شوند، سپس اطلاعات در حافظه حسی ذخیره می‌شوند.

مدت زمان ذخیره اطلاعات در حافظه حسی بسیار کوتاه است؛ پس اطلاعات به حافظه کوتاه مدت منتقل می شوند. از آنجایی که ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات در حافظه کوتاه مدت هم کم است، در این مرحله هم بسیاری از مطالب فراموش می‌شوند.

راه‌حل فراموش نکردن اطلاعات، تثبیت آن‌ها در حافظه بلند مدت است و برای این منظور باید مطالب را به صورت منظم و اصولی مرور و تکرار کنید.

مطالعه بدون فراموشی چیست و چه مراحلی دارد؟

این روش یک تکنیک درس‌خواندن است که به دانش‌آموزانی که در درس‌خواندن و یادگیری مطالب و مفاهیم درسی مشکل دارند، کمک می‌کند تا آن‌ها را به‌خوبی به ذهن بسپارند و فراموش نکنند. هدف از این تکنیک، درک، حفظ و یادگیری راحت و آسان مطالب درسی است. برای اجرای این روش باید مراحل زیر را انجام دهید:

گام اول: نگاهی اجمالی به مطلب مورد نظر

در روش مطالعه بدون فراموشی ابتدا برای دریافت نکات برجسته و درک یک ایده کلی، یک نگاه سریع و اجمالی به مطلب یا کتاب مورد نظر بیندازید. یک راه عالی برای انجام این کار، تمرکز بر سرفصل‌ها و زیرعنوان‌هاست، زیرا معمولاً موضوع یک پاراگراف یا کل بخش را برجسته می‌کنند. همچنین، می‌توانید روی پاراگراف‌های اول و آخر تمرکز کنید، آن‌ها اغلب ایده اصلی را با خود به‌همراه دارند. مقدمه نیز ممکن است مفید باشد، زیرا شامل شرح مختصری از موضوع کتاب یا فصل است. این مرحله باید فقط چند دقیقه طول بکشد.

گام دوم: طرح سوال کنید

به اطلاعاتی که در نگاه اجمالی به‌دست آورده‌اید، فکر کنید. از خود سوالاتی در مورد آن بپرسید. همچنین، به اطلاعاتی که قبلاً درباره آن‌ها داشته‌اید، فکر کنید. به‌نظر شما نکات اصلی مطرح‌ شده در فصل چه خواهد بود؟ انتظار دارید از خواندن این مطالب چه چیزی یاد بگیرید؟ آیا سؤالی دارید که می‌خواهید پاسخ داده شود؟

گام سوم: متن درس را بخوانید

در این مرحله از روش مطالعه بدون فراموشی باید به متن برگردید و آن را فعالانه بخوانید. روی جزئیات تمرکز کنید و سعی کنید برای سوالاتی که پرسیده‌اید پاسخی بیابید. این مرحله بسیار مهم است زیرا به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد اطلاعاتی که به‌دست می‌آورند را پردازش کنند. آن‌ها به‌جای خواندن منفعلانه مطالب کتاب، رویکردی مبتنی‌بر پرسش را در پیش می‌گیرند.

گام چهارم: تامل کنید

در مورد آنچه که خوانده‌اید، تأمل کنید. سعی کنید آن‌ها را به دانشی که قبلاً به‌دست آورده‌اید، متصل کنید. درس‌ها و موضوعات مطرح‌شده قبلی را به یاد بیاورید. آیا در اطلاعاتی که خوانده‌اید تناقض وجود دارد؟ آیا به سوالات شما پاسخ داده شد؟ سعی کنید ایده‌هایی که یاد گرفته‌اید را به کار بگیرید. این فرآیند ممکن است منجر به سوالات بیشتری شود؛ اما می‌تواند روند یادگیری را بهبود بخشد. با تأمل و پرسش می‌توانید مهارت‌های تفکر انتقادی خود را بهبود بخشید.

گام پنجم: از بر بخوانید

در این مرحله از روش مطالعه بدون فراموشی دانشگاه هاروارد، آن‌چه که آموخته‌اید را به‌صورت شفاهی بیان کنید. اگر دوست دارید ‌به‌شکل گروهی درس بخوانید، هر یک از اعضای گروه می‌توانند به‌نوبت در مورد موضوعات خاص درس بحث کنند. آن‌ها در مورد اطلاعات متن درس گزارش می‌دهند و سپس با بقیه گروه بحث می‌کنند.

آشکارا درباره آنچه فکر می‌کنید صحبت کنید؛ سعی کنید به سوالات یکدیگر پاسخ دهید. این مرحله به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا بازخورد دادن را تمرین کنند. شخصی که بحث می‌کند، ممکن است ایده‌ای را ارائه دهد که دیگران آن را نپذیرند. همین امر می‌تواند منجر به شفاف‌سازی بیشتر یا حتی بحث شود. تمرین این روش در یک محیط مطالعه گروهی، باعث ارتقای یادگیری مشارکتی می‌شود.

اگر تنها هستید می‌توانید صحبت خود درباره درس را ضبط کنید و چیزهایی که یاد گرفته‌اید و سؤالاتی که ممکن است داشته‌باشید را بنویسید.

گام ششم: نقشه ذهنی بکشید

در این مرحله مطالعه بدون فراموشی باید از آن‌چه یادداشت‌برداری کرده‌اید، یک الگوی یادآوری بسازید که به آن نقشه ذهنی می‌گویند. روش کار به‌ این‌صورت است که یک کاغذ سفید برمی‌دارید و موضوع اصلی فصلی را که خوانده‌اید در وسط آن می‌نویسید. سپس عبارات و کلمات مرتبط با موضوع را حول آن یادداشت و با خط به آن متصل می‌کنید. این کار سبب می‌شود که ارتباط قسمت‌های مختلف یک فصل را به‌ راحتی درک کنید.

گام هفتم: خود را امتحان کنید

در این مرحله باید خود را مورد آزمایش قرار دهید. نقشه ذهنی را ترسیم کنید تا ببینید چه‌قدر از مطالبی را که خوانده‌اید، به‌یاد می‌آورید. از شاخه‌های اصلی نقشه ذهنی شروع کنید و سپس به‌سراغ شاخه‌های فرعی آن بروید. شاید برخی از قسمت‌ها را فراموش کرده باشید. اشکالی ندارد! اگر چیزی از یادتان رفته است می‌توانید به نقشه ذهنی نگاهی بیندازید و آن را تکمیل کنید.

مطالب را مرور کنید

مرور، فرآیند یادگیری را تقویت می‌کند. در این مرحله دانش‌آموزان باید تمام مطالبی را که از ابتدای جلسه مطالعه خود آموخته‌اند، مرور کنند. با گذراندن این مرحله، آن‌ها می‌توانند بسنجند که آیا توانسته‌اند بر محتوای درسی مسلط شوند یا خیر.

مزایای روش مطالعه بدون فراموشی

یک سیستم منسجم برای یادگیری است: مراحل این روش برای دانش‌آموزان تازگی ندارد زیرا معمولاً مطالب را می‌خوانند، گروهی بحث می‌کنند و گاهی یادداشت‌برداری می‌کنند. همچنین، مراحل پیشنهادی، ترکیبی از رویکردهای مختلف برای آموختن است. این سیستم به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا از تجربه یادگیری، حداکثر استفاده را ببرند و پیشرفت کنند.
باعث فعال شدن بخش‌های مختلف مغز می‌شود: هنگام بهره‌گیری از روش مطالعه بدون فراموشی، دانش‌آموزان چند بار متن را مرور می‌کنند و عمیق‌تر به مطالب می‌پردازند. با مرور مکرر مطالب مشابه، ظرفیت حافظه آن‌ها قوی‌تر می‌شود. علاوه بر این، این روش از توسعه حافظه بلندمدت پشتیبانی می‌کند. بنابراین، استفاده از آن برای دانش‌آموزان مفید است، زیرا نه‌تنها روش مطالعه را بهبود می‌بخشد، بلکه موجب می‌شود که آن‌ها یادگیری بهتری داشته‌باشند.
انواع مختلف افراد را مورد توجه قرار می‌دهد: به‌عنوان مثال، افراد بصری، از طریق یادداشت‌برداری و ساخت دیاگرام‌ها، یادگیری بهتری دارند. افراد شنیداری می‌توانند از طریق بحث گروهی یا ضبط‌کردن افکار خود، بهتر یاد بگیرند. و افراد جنبشی این امکان را دارند که از طریق ساختن و ارائه ایده‌های خود در طول یک جلسه مطالعه گروهی، مطالب را بیاموزند.

چه موقع باید از روش مطالعه بدون فراموشی استفاده کنید؟

کارشناسان بر این عقیده‌اند که با به‌کارگیری این روش می‌توان میزان درک مطلب و یادآوری اطلاعات را افزایش داد. از آن‌جایی‌که این روش در قالب یک سیستم است، شاید به‌نظر برسد که فراگیری آن دشوار و زمان‌بر است؛ اما اصلاً این‌طور نیست. این روش همان تکنیک‌های یادگیری و مطالعه را که همه ما می‌دانیم ارائه می‌کند. اما برای اطمینان از موثربودن تجربه یادگیری این تکنیک‌ها را درون یک سیستم قرار می‌دهد.

این روش به‌راحتی قابل پیاده‌سازی است. حتما تاکنون متنی را مرور کرده‌اید، سؤال‌هایی پرسیده‌اید، فعالانه مطالعه کرده‌اید، در مورد اطلاعات جدید تأمل کرده‌اید، مفاهیم را به‌صورت کلامی بیان کرده‌اید و همه چیزهایی را که در طول سال‌های دانش‌آموزی آموخته‌اید، مرور کرده‌اید. استفاده از این روش به شما کمک می‌کند تا از جلسه مطالعه خود بیشترین بهره را ببرید.

دلایل فراموشی دروس تخصصی بعد از مطالعه

بسیاری از داوطلبان تصور می‌کنند که فراموش کردن مطالب بیشتر مخصوص درس‌های عمومی و مطالب حفظ کردنی است؛ این تصور کاملا اشتباه است زیرا در بسیاری از مواقع شاهد این هستیم که بعد از مطالعه دروس تخصصی هم، داوطلب حجم زیادی از اطلاعات را به دست فراموشی می‌سپارد. فراموشی بعد از مطالعه دروس تخصصی دلایل زیادی دارد که تنها یک دلیل آن مربوط به ساختار حافظه انسان است:

مطالعه بدون علاقه: حتما برای شما هم این اتفاق افتاده است که یادآوری دیالوگ یک فیلم که فقط یک بار آن را تماشا کرده‌اید، راحت‌تر و سریع‌تر از به یاد آوردن فرمول‌های مثلثات است! اینجا است که علاقه تاثیر خودش را نشان می‌دهد؛ تحقیقات ثابت کرده‌اند که اگر مطلبی را بدون علاقه بخوانید، میزان توجه و تمرکز شما به شدت افت خواهد کرد و این یعنی بخش زیادی از مطالب را فراموش می‌کنید.
یادگیری ناقص مطالب: برای به یاد آوردن یک مطلب باید از قبل یادگیری کاملی داشته باشید؛ یعنی تمامی نکات را مطالعه کرده و یاد گرفته باشید. برای مثال داوطلبی که در مبحث تابع پایه دهم نقص دارد، بعد از مطالعه مبحث تابع از کتاب ریاضی یازدهم باز هم یادگیری کاملی نخواهد داشت.
سرکوب کردن اطلاعات: روانشناسان معتقدند که اگر مطالعه یک درس با تجربه کردن احساسات ناخوشایندی مانند استرس و ترس همراه باشد، اطلاعات به درستی در حافظه ثبت نمی‌شوند، این اتفاق به صورت ناخودآگاه رخ می‌دهد و به معنی سرکوب کردن اطلاعات است.
نداشتن تمرکز کافی: طبیعتا اگر هنگام مطالعه پرش ذهنی داشته باشید یا بخشی از توجه شما به وقایع محیط اطراف یا سروصداها معطوف باشد، بخش زیادی از مطالب درسی را اصلا به حافظه خود نمی‌سپارید و در یادآوری مطالبی هم که در حافظه شما ثبت شده‌اند با مشکل مواجه می‌شوید.
سازمان دهی نامناسب اطلاعات: مطالعات نشان می‌دهد که یادآوری اطلاعاتی که به هنگام مطالعه به خوبی دسته بندی شده‌اند، بسیار راحت‌تر از به یاد آوردن اطلاعات پراکنده و نامنظم است.
نداشتن انگیزه برای به یاد آوردن: یکی از اتفاقاتی که برای اکثر دانش‌آموزان رخ می‌دهد این است که درست بعد از بیرون آمدن از جلسه یک آزمون یا امتحان، بخش زیادی از مطالب را فراموش می‌کنند. دلیل این موضوع آن است که دانش‌آموز صرفا مطالب را به هدف امتحان پیش‌رو مطالعه کرده است نه یادگیری عمیق و طولانی مدت.
گذر زمان: حتی اگر هنگام مطالعه تمرکز و علاقه زیادی داشته باشید، مطالب را به صورت منظم و دسته بندی شده بخوانید و خبری از استرس و فشار روانی هم نباشد، باز هم گذر زمان باعث می‌شود به تدریج در به یادآوردن بسیاری از جزئیات با مشکل مواجه شوید.

دلایل فراموشی درس زیست شناسی و راهکارهای جلوگیری از آن

در کنکور رشته تجربی، درس زیست بیشترین حجم از مطالب و نکات را به خود اختصاص داده است و این مطالب اکثرا به صورت پیوسته و مرتبط با هم هستند. برای جلوگیری از فراموشی نکات درس زیست باید:

بین مطالب خوانده شده ارتباط برقرار کنید؛ مثلا اطلاعات مربوط به دستگاه گوارش، تنفس، دفع مواد زائد و… را به صورت یکجا جمع‌آوری کرده و مطالعه کنید.
به طور منظم و اصولی مطالب خوانده شده را مرور کنید.

توجه کنید که در درس زیست شناسی نمی‌توانید از خلاصه نویسی برای مرور سریع استفاده کنید؛ زیرا تک تک کلمات مهم هستند و نباید چیزی خلاصه یا حذف شود.

دلایل فراموشی درس‌های ریاضی و فیزیک و راهکارهای جلوگیری از آن

برای به حداقل رساندن فراموشی در درس‌های ریاضی و فیزیک برای شما دو توصیه داریم:

فقط فرمول‌های مهم و اصلی کتاب درسی را یاد بگیرید و از حفظ کردن انبوه فرمول‌های ساختگی و راه‌حل‌های کوتاه خودداری کنید. (برای اینکه فرمولی را فراموش نکنید یادگیری روش اثبات آن کمک کننده است)
برای این دو درس حتما خلاصه نویسی کنید؛ ابتدا یک توضیح کوتاه از آن مفهوم بنویسید (مثلا تعریف مشتق) سپس فرمول‌های اصلی را به همراه ذکر یک مثال برای هر فرمول، یادداشت کنید.

دلایل فراموشی درس‌ شیمی و راهکارهای جلوگیری از آن

مطالب درس شیمی به صورت ترکیبی از مفاهیم و مسائل است و احتمال فراموشی مطالب در این درس هم بالا است. اگرچه قسمت مربوط به مفاهیم درس شیمی به اندازه درس زیست جزئیات ریز ندارد و مطالب پیوستگی کمتری باهم دارند.

برای قسمت مفهومی این درس نمی‌توانید خلاصه نویسی کنید اما برای بخش مربوط به مسائل حتما باید خلاصه تهیه کنید. برای این کار می‌توانید از روش خلاصه نویسی که برای درس‌های ریاضی و فیزیک آموزش دادیم استفاده کنید.

خداحافظی با فراموشی به کمک منحنی یادگیری ابینگهاوس

فرض کنید یک دانش‌آموز تمامی اصول مربوط به مطالعه را رعایت می‌کند و علاقه زیادی به مطالعه درس‌هایش دارد، این دانش‌آموز بعد از یاد گرفتن مطالب و حل تست و نمونه سوال، دیگر سراغ مطالب خوانده شده نمی‌رود و یک هفته بعد در یک آزمون که از همان مطالب طرح شده است شرکت می‌کند. حدس بزنید نتیجه چه می‌شود؛ به احتمال زیاد او با دیدن درصدهای پایین خود شوکه می‌شود. دلیل این اتفاق این است که مطالب بعد از یادگیری به مرحله تثبیت نرسیده‌اند و در نتیجه بخش زیادی از آن‌ها فراموش شده‌اند.

از نظر منحنی یادگیری ابینگهاوس اگر شما مفاهیم مربوط به یک درس را 100 % یاد گرفته باشید، بعد از گذشت 24 ساعت 20 تا 30 درصد از آن مطالب را فراموش می‌کنید.

راه‌حل جلوگیری از این اتفاق، مرور مطالب در بازه‌های زمانی مشخصی است، اولین مرور باید 20 دقیقه بعد از مطالعه اتفاق بیوفتد چون فرآیند فراموشی درست از همین زمان آغاز می‌شود، دومین مرور 24 ساعت بعد، سومین مرور 6 روز بعد از مرور دوم، چهارمین مرور 10 روز بعد از اولین مطالعه و آخرین مرور یک ماه بعد از اولین مطالعه باید صورت بگیرد. به این ترتیب مطالب در حافظه بلند مدت ثبت شده و احتمال فراموشی آنها بسیار کاهش می‌یابد.

چند نکته برای مطالعه با حداقل فراموشی

چند راهکار ساده وجود دارد که با انجام دادن آن‌ها احتمال فراموش کردن مطالب به شدت کاهش می‌یابد:

طراحی سوال از مطلب مورد نظر: یکی از عواملی که فراموشی را به حداقل می‌رساند، درگیر کردن هر چه بیشتر مغز با آن مطلب است و برای درگیر کردن مغزتان لازم است مانند یک طراح سوال وارد عمل شده و از درس‌هایتان سوال طرح کنید. با این کار هم نقاط ضعف احتمالی خود را پیدا می‌کنید و هم به مغزتان فرصت بازیابی اطلاعات را خواهد داد.
کمک گرفتن از نمودارها: از جمله راهکارهای موثر برای فرار کردن از فراموشی اطلاعات، تحریک و تقویت حافظه دیداری است؛ زیرا ذهن ما تمایل زیادی برای به حافظه سپردن تصاویر دارد. بعد از مطالعه کامل یک مطلب و رسیدن به تسلط نسبی، می‌توانید خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات و سرتیترهای اصلی و فرعی را به صورت یک نمودار رسم کنید.
برچسب زدن ممنوع: بعضی از دانش‌آموزان عادت دارند برچسب‌های مختلفی به خودشان بزنند؛ برای مثال همیشه این جمله را تکرار می‌کنند که من حافظه ضعیفی دارم. همه نکات یک مطالعه اصولی را امتحان کنید، آنگاه متوجه خواهید شد که حافظه شما آنقدرها هم ضعیف نیست.
بین مطالب ارتباط برقرار کنید: کتاب‌های مربوط به دروس تخصصی شما به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مطالب هر سه پایه با هم ارتباط دارند. سعی کنید این ارتباط‌ها را پیدا کنید و در کنار هم قرار دهید، به این ترتیب اگر زمانی یک مطلب را فراموش کنید می‌توانید به کمک سایر مطالب مرتبط با آن، به سرعت مطلب مورد نظر را به یاد آورید.
پیش فرض‌های ذهنی‌تان را تغییر دهید: هنگام مرور کردن باید پیش فرض‌های ذهنی‌تان را تغییر دهید و هربار تصور کنید مطلب و نکته تازه‌ای در انتظار شما است که شاید آن را قبلا کشف نکرده بودید. یکی از بهترین کارها این است که قبل از مرور مطالب از خودتان یک آزمون بگیرید، آن را تحلیل کنید و تمرکزتان را بیشتر روی مطالبی که فراموش کرده‌اید بگذارید.

سخن پایانی

مطالعه عادت خوبی است، به‌خصوص اگر به‌طور منظم انجام شود. بااین‌حال، اگر منفعلانه باشد، به پیشرفت تحصیلی شما کمکی نمی‌کند. بسیاری از افراد درس می‌خوانند، اما پس از مدت کوتاهی همه آن‌چه خوانده بودند را فراموش می‌کنند. روش مطالعه بدون فراموشی دانشگاه هاروارد، راه‌حل این مشکل است.

این روش می‌تواند به شما کمک کند تا در یادگیری و مطالعه، مهارت بیشتری به‌دست آورید. همچنین باعث می‌شود تا از زمان خود حداکثر بهره را برای یادگیری ببرید و کمتر آن را تلف کنید.

درباره نویسنده

نویسنده : امیرحسین میری

دانشجوی کارشناسی ارشد شیمی تجزیه دانشگاه صنعتی شریف، دانش آموخته برتر المپیاد علمی دانشجویی کشور، عضو بنیاد ملی نخبگان، مدرس شیمی پایه و کنکور و عضو تیم تولید محتوای بانک کتاب پایتخت